Văn hóa chính trị của cán bộ chính trị cấp phân đội Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay

Tựu trung lại, các khái niệm về văn hóa đã biểu đạt ở các khía cạnh cơ bản: thứ nhất, văn hóa là đời sống tinh thần của con người, của cộng đồng và xã hội loài người; thứ hai, văn hóa là toàn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do loài người sáng tạo ra; thứ ba, văn hóa là phương thức sống, sinh tồn của con người, của cộng đồng, của xã hội loài người. Theo đó, có thể hiểu: Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do loài người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử phản ánh chân, thiện, mỹ nhằm thỏa mãn khát vọng sống của con người và xã hội loài người.

Quan niệm nêu trên chỉ rò, văn hóa là tổng hòa những giá trị vật chất và giá trị tinh thần do con người sáng tạo ra. Giá trị vật chất là những công cụ phục vụ sinh hoạt hàng ngày, phương thức sử dụng, các vận dụng thỏa mãn tiện nghi sinh sống và thỏa mãn nhu cầu vật chất, tinh thần. Giá trị tinh thần là phản ánh lĩnh vực sáng tạo tinh thần và tổ chức đời sống tinh thần của con người và cộng đồng. Bao gồm phong tục, tập quán, lối sống, quy định pháp luật, hệ chuẩn đạo đức, thẩm mỹ, các hệ tư tưởng, tâm lý, tình cảm… của một cộng đồng người. Do đó, những giá vật chất và tinh thân phải phản ánh theo theo quy luật của chân, thiện, mỹ mới coi là văn hóa. Trong mỗi lĩnh vực hoạt động cũng có những sắc thái văn hóa riêng của mình: văn hóa pháp luật, văn hóa xã hội, văn hóa kinh tế, văn hóa giao tiếp, văn hóa đạo đức, văn hóa thẩm mỹ, văn hóa chính trị, văn hóa lãnh đạo, văn hóa quản lý… Song, văn hóa là tổng thể các quan hệ giữa con người với thế giới, quan hệ giữa con người với xã hội. Có nghĩa là, nói tới văn hóa là nói tới con người, con người không thể tách khỏi xã hội, chỉ thông qua cộng đồng, giữa con người với con người văn hóa mới được sáng tạo và hình thành. Bản chất cốt lòi của văn hóa là giá trị chân, thiện, mỹ của mỗi cá nhân và mỗi cộng đồng người.

Dưới góc độ chính trị - xã hội, tác giả tiếp cận văn hóa cá nhân trong mối quan hệ văn hóa cộng đồng; con người được xem xét là chủ thể sáng tạo

nên văn hóa, đồng thời cũng là chủ thể tiếp nhận, thụ hưởng văn hóa. Văn hóa cá nhân là trình độ người cá nhân. Đó là tổng hòa các yếu tố, các giá trị về thế giới quan, tri thức, tư tưởng, tình cảm, hành vi và trình độ chuyên môn… kết quả hoạt động của mỗi cá nhân trong mối quan hệ với cộng đồng.

* Văn hóa chính trị

Chính trị xuất hiện từ khi xã hội phân chia thành giai cấp và hình thành nhà nước. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin: “Chính trị là cuộc đấu tranh giữa các giai cấp; chính trị là thái độ của giai cấp vô sản đang đấu tranh tự giải phóng mình chống giai cấp tư sản toàn thế giới” [69, tr.482]. Chính trị là lịch sử đấu tranh giai cấp của từng tập đoàn người đấu tranh cho quyền lực chính trị của họ, dùng quyền lực chính trị để thực hiện lợi ích giai cấp, xây dựng xã hội, đáp ứng yêu cầu và khát vọng của giai cấp; lợi ích giai cấp khác nhau thì mục tiêu chính trị, bản chất chính trị cũng khác nhau. Từ Điển Bách Khoa Việt Nam định nghĩa về chính trị:

Chính trị toàn bộ những hoạt động có liên quan đến các mối quan hệ giữa các giai cấp, giữa các dân tộc, các tầng lớp xã hội, mà cốt lòi của nó là vấn đề giành chính quyền, duy trì và sử dụng quyền lực nhà nước, sự tham gia vào công việc của nhà nước, sự xác định hình thức tổ chức, nhiệm vụ, nội dung hoạt động của nhà nước. Bất kỳ vần đề chính trị nào cũng đều có liên quan đến quyền lợi của các giai cấp và nhà nước. Chính trị thuộc kiến trúc thượng tầng, bao gồm hệ tư tưởng chính trị, nhà nước, các đảng phái xuất hiện khi xã hội phân chia thành các gia cấp dựa trên cơ sở hạ tầng kinh tế [164, 603].

Với tiếp cận trên, có thể hiểu chính trị là phạm trù mang tính lịch sử, phản ánh mối quan hệ lợi ích, địa vị kinh tế - xã hội giữa các giai cấp và nhà nước, thông qua giành, giữ, duy trì, thực thi quyền lực nhà nước, quản lý và phát triển xã hội theo ý chí và mục đích của giai cấp và xã hội trong những điều kiện nhất định.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 225 trang tài liệu này.

Tiếp cận dưới góc độ văn hóa, chính trị được xem xét với tính cách một giá trị văn hóa do con người sáng tạo ra. Chủ thể của chính trị là con người, cộng đồng người trong xã hội có giai cấp, do đó chính trị cũng là sản phẩm văn hóa do con người sáng tạo ra. Từ hệ thống chính trị, thiết chế chính trị, cơ chế chính trị và chủ thể chính trị trong một giai đoạn nhất định đều là sản phẩm của trình độ phát triển văn hóa. Văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa dưới góc độ chính trị. Văn hóa chính trị phản ánh trên tất cả các mặt, các lĩnh vực của đời sống chính trị, nó thể hiện thông qua đường lối, quan điểm, thể chế chính trị hiện hành và hành vi chính trị của các chủ thể. Chính vì thế, V.I.Lênin đặc biệt nhấn mạnh tính chất quan trọng của văn hóa chính trị mới để xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa:

Mục đích văn hóa chính trị, của nền giáo dục chính trị là đào tạo nên những người cộng sản chân chính, có khả năng thắng được sự dối trá và các thiên kiến và có khả năng giúp đỡ quần chúng lao động thắng được chế độ cũ và xây dựng được một nhà nước không có bọn tư bản, bọn bóc lột và bọn địa chủ [69, tr.479].

Ở Việt Nam, các nhà nghiên cứu lý luận cũng vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để nghiên cứu về văn hóa chính trị. Tiêu biểu như tác giả Song Thành tiếp cận văn hóa chính trị với góc độ tổ chức và cá nhân:

Văn hóa chính trị là một bộ phận cấu thành của văn hóa, kết tinh trong đó cả tri thức, lý tưởng, đạo đức và năng lực hoạt động chính trị, có ảnh hưởng đến thái độ, hành vi chính trị của một cá nhân hay một cộng đồng xã hội nhất định. Văn hóa chính trị được hình thành từ kinh nghiệm lịch sử của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa chính trị hiện đại, dưới sự chi phối của hệ tư tưởng chính trị của giai cấp hay đảng cầm quyền [138, tr.86].

Tác giả Hoàng Chí Bảo:

Văn hóa chính trị là chất lượng tổng hợp của tri thức, tình cảm, niềm tin chính trị tạo thành ý thức chính trị công dân, thúc đẩy họ tới những hành động chính trị tích cực phù hợp với lý tưởng chính trị của xã hội; là thói quen, nhu cầu tham gia một cách tự giác, chủ động vào hoạt động chính trị xã hội, trở thành giá trị xã hội của công dân, góp phần hướng dẫn họ trong cuộc đấu tranh vì lợi ích chung của xã hội, vì tiến bộ và phát triển [55, tr.28 - 29].

Từ những quan niệm trên cho thấy, văn hóa chính trị bao gồm những giá trị vật chất (con người, tổ chức, bộ máy chính trị) và giá trị tinh thần (hệ tư tưởng, đường lối, chính sách, quan điểm, cơ chế chính trị, ý thức chính trị và hành vi chính trị). Xét về chủ thể văn hóa, có văn hóa chính trị cá nhân và văn hóa chính trị cộng đồng. Văn hóa chính trị cá nhân là một con người, một nhân cách chịu sự chi phối bởi lập trường, quan điểm của thể chế chính trị, mang bản chất giai cấp. Văn hóa chính trị cộng đồng như: nhóm xã hội, đảng phái chính trị, giai cấp, vùng miền, dân tộc, quốc gia mang bản chất giai cấp, chế độ xã hội nhất định và phản ánh những thuộc tính khác phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan, chủ quan. Văn hóa chính trị cá nhân và văn hóa chính trị cộng đồng có mối quan hệ biện chứng, tác động qua lại với nhau. Văn hóa chính trị của một cộng đồng xã hội là tổng hòa những giá trị văn hóa của cá nhân gắn với điều kiện lịch sử - cụ thể nhất định. Đó là tiếp cận văn hóa chính trị ở góc độ: hoạt động - giá trị - nhân cách.

Kế thừa quan niệm của một số công trình khoa học đã công bố và với tiếp cận về văn hóa chính trị nêu trên, có thể quan niệm: Văn hóa chính trị là một phương diện của văn hóa trong xã hội có giai cấp, là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần được con người, cộng đồng sáng tạo ra trong hoạt động thực tiễn chính trị, gắn với lập trường, quan điểm của giai cấp cầm quyền trong những điều kiện lịch sử nhất định.

Văn hóa chính trị là sản phẩm của xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp; là toàn bộ giá trị vật chất và tinh thần được con người, cộng đồng người sáng tạo ra trong thực tiễn hoạt động chính trị; là sự phản ánh chính trị và chịu sự chi phối bởi hệ tư tưởng chính trị của giai cấp cầm quyền.

Văn hóa chính trị và văn hóa trong chính trị là hai khái niệm có nội hàm tương đồng, nhưng không đồng nhất. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Có chính trị mới có văn hóa, xưa kia chính trị bị đàn áp, nền văn hóa của ta vì thế không nảy sinh được” [47, tr.34]. Văn hóa không đứng ngoài chính trị mà ở trong chính trị, gắn bó mật thiết với chính trị. Trong Văn kiện Đại hội XII, Đảng ta khẳng định: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể chính trị; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh” [26, tr.128]. Nói đến văn hóa chính trị là nói đến toàn bộ những giá trị chân, thiện, mỹ của hệ tư tưởng chính trị, tổ chức, hoạt động và các chủ thể chính trị. Văn hóa chính trị cũng là tư cách một “nền văn hóa chính trị” và thành tố của văn hóa; liên quan đến hoạt động tổ chức, quản lý đời sống cộng đồng gắn liền với nắm giữ và thực thi quyền lực chính trị và văn hóa trong thực tiễn giành, giữ, duy trì và thực thi quyền lực nhà nước ở từng cá nhân, cộng đồng là biểu hiện nổi trội của văn hóa chính trị. Đó là những giá trị trong chính trị, là văn hóa phục tùng chính trị và làm cho chính trị trở nên nhân văn, nhân đạo hơn. Trong khi khẳng định “có chính trị mới có văn hóa”, thì cũng cần thấy rằng chính trị lại là một giá trị văn hóa, một phương thức thể hiện văn hóa trong điều kiện xã hội có giai cấp và đấu tranh giai cấp, tức là có các hoạt động chính trị.

* Văn hóa chính trị Việt Nam hiện nay

Trong điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã hội, nói tới chính trị thì trước hết là bảo đảm vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản, hiệu lực quản lí của nhà nước, quyền làm chủ của nhân dân lao động trên tất cả mọi lĩnh vực của đời

sống xã hội. Chính trị ở Việt Nam hiện nay là chính trị xã hội chủ nghĩa, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng kim chỉ nam cho mọi hoạt động của Đảng. Đó là chính trị phản ánh bản chất văn hóa xã hội chủ nghĩa nhằm giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc, giải phóng xã hội, giải phóng con người. Chính trị ở nước ta bảo đảm dân chủ trong hệ thống chính trị, ở đó Đảng vừa là bộ phận, vừa là chủ thể lãnh đạo của hệ thống chính trị để bảo đảm cho nhà nước thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, mang bản chất nền văn hóa xã hội chủ nghĩa. Đảng ta khẳng định:

Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Trong đó, trọng tâm là xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức có phẩm chất đạo đức, tận tụy, hết lòng phục sự Tổ quốc, gắn bó máu thịt với nhân dân; có ý thức thượng tôn pháp luật, dân chủ đi đôi với kỷ luật, kỷ cương; tự do cá nhân gắn liền với trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân [25, tr.53].

Từ đó cho thấy mục tiêu cách mạng của Đảng ta không chỉ dừng lại ở việc giành, giữ chính quyền mà xây dựng Nhà nước lấy “dân làm gốc”; cán bộ, công chức phải lấy văn hóa làm gốc, có văn hóa thì họ mới làm tròn nhiệm vụ, khắc phục được tệ quan liêu, cửa quyền, xa rời quần chúng.

Như vậy, văn hóa chính trị Việt Nam hiện nay là một phương diện của văn hóa, ở đó kết tinh toàn bộ giá trị tổ chức thiết chế chính trị, tinh thần, năng lực, trình độ, hành vi chính trị của con người Việt Nam mang bản chất giai cấp công nhân được hình thành trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, truyền thống chính trị dân tộc và đường lối lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam; nhằm thực hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân giải phóng con người, giải phóng xã hội, giải phóng giai cấp, giải phóng dân tộc và xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

Sự hình thành, phát triển văn hóa chính trị Việt Nam hiện nay là quá trình kế thừa, giữ gìn và phát triển truyền thống văn hóa chính trị dân tộc, văn hóa chính trị thời đại Hồ Chí Minh và kết hợp giá trị tinh hoa văn hóa chính trị của nhân loại. Những giá trị đó, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh càng khẳng định vai trò, ý nghĩa văn hóa chính trị trong đời sống chính trị - xã hội ở nước ta và tập trung ở những đặc điểm cơ bản sau:

Một là, văn hóa chính trị Việt Nam lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của Đảng. Hệ tư tưởng đó quy định mục tiêu, đường lối, chiến lược, sách lược chính trị, quy định văn hóa chính trị Việt Nam. Văn kiện Hội nghị Trung ương năm khóa VIII, Đảng ta khẳng định: “Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh được vận dụng và phát triển sáng tạo ngày càng tỏ rò giá trị vững bền làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động của Đảng và của cách mạng nước ta, nhân tố hàng đầu bảo đảm cho đời sống tinh thần xã hội phát triển đúng hướng” [21, tr.46].

Hai là, văn hóa chính trị Việt Nam là sự kế thừa, phát huy giá trị truyền thống văn hóa chính trị dân tộc và tiếp thu có chọn lọc văn hóa chính trị thế giới. Văn hóa chính trị Việt Nam được hình thành và phát triển gắn liền với lịch sử dân tộc Việt Nam. Những giá trị văn hóa truyền thống mà nội dung cốt lòi là tình yêu thương con người, đoàn kết dân tộc và giàu lòng nhân ái, nghĩa tình. Những giá trị văn hóa chính trị ấy không ngừng được bổ sung, phát triển và hoàn thiện cho phù hợp với hoàn cảnh mới của nền văn hóa chính trị Việt Nam. Giá trị trên được khẳng định trong quá trình xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam: “Phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái văn hóa mới của văn hóa tiến bộ thế giới, để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính dân tộc, khoa học và đại chúng” [94, tr.40].

Ba là, văn hóa chính trị Việt Nam mang bản chất cách mạng, khoa học và nhân văn, nhân dân là chủ thể văn hóa chính trị do Đảng lãnh đạo. Chính trị ở nước ta được xây dựng trên cái nền của cái đúng, cái chân lý,

với lý tưởng, mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội phù hợp với đặc điểm Việt Nam. Bản chất cách mạng của Đảng, thể hiện ở đường lối chính trị đúng đắn giải phóng dân tộc thóat khỏi chế độ phong kiến, đế quốc và xây dựng thành công Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; nâng cao đời sống của nhân dân, đảm bảo dân chủ, công bằng, bình đẳng, ấm no, hạnh phúc cho con người. Những thành công xây dựng đất nước hiện nay, cho thấy tính khoa học, cách mạng chính trị của Đảng trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa.

Những chuẩn mực mang giá trị nhân văn trong hoạt động chính trị Việt Nam hiện nay, nền văn hóa chính trị do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo với mục tiêu, lấy dân làm gốc, vì lợi ích của nhân dân lao động “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Ở đây thể hiện một nền chính trị thống nhất khoa học - cách mạng - nhân văn - nhân đạo, vì con người. Một nền chính trị dân chủ, xây dựng Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Đường lối chính trị của Đảng luôn xuất phát từ nhu cầu, lợi ích của quốc gia, dân tộc và mọi người dân; tất cả đường lối chính trị của Đảng về kinh tế, văn hóa, giáo dục…đều vì phát triển và tiến bộ của xã hội, vì mỗi con người Việt Nam; cùng với đó có những biện pháp loại bỏ hành vi sai trái đi ngược lại lợi ích chính trị của giai cấp, nhà nước, nhân dân và dân tộc Việt Nam.

Văn hóa chính trị Việt Nam là một bộ phận quan trọng của nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Việt Nam gắn lịch sử với quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa; đòi hỏi tri thức, tình cảm, niềm tin, ý chí, hành vi chính trị và trình độ, năng lực chính trị của mỗi cá nhân vào xây dựng văn hóa chính trị cộng đồng. Đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải có con người xã hội chủ nghĩa, muốn có con người xã hội chủ nghĩa phải có tư tưởng xã hội chủ nghĩa, muốn có tư tưởng xã hội chủ nghĩa phải gột rửa tư tưởng cá nhân chủ nghĩa” [108, tr.11]. Vì thế, không thể có Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nếu không có những con người