Hiện Trạng Phát Triển Các Hình Thức Chức Lãnh Thổ Sản Xuất Chè Ở Vùng

xã, xã trong các huyện, huyện trong các tỉnh đã được chọn, đồng thời mang tính đại diện cho các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè của Vùng, được lựa chọn theo trình tự sau:

+ Xác định số lượng hộ: để xác định số lượng hộ điều tra tác giả đã sử dụng công thức [50]:

t 22

n 2

Trong đó: n là dung lượng mẫu; t là giá trị kiểm định (t = 1,96 với

=5%);  là chênh lệch bình quân mẫu và bình quân tổng thể.

Để ước lượng , tác giả đã sử dụng phương sai chọn mẫu (S2 được tính từ 30 hộ điều tra thử tại huyện Đại Từ tỉnh Thái Nguyên) và ước lượng theo công thức:

(n  1)s 2

U 2

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 225 trang tài liệu này.

2  (n  1)s 2

Trong đó: S2 là phương sai mẫu, U1, U2 là chênh lệch của mẫu và được tra từ bảng phân phối 2. Sau đó dựa vào công thức tính n, xác định được số lượng mẫu cần điều tra của bốn huyện là 346 mẫu. Tuy nhiên để tăng độ chính xác, tác giả đã tăng lượng mẫu lên là 360 mẫu, trong đó mỗi huyện chọn điều tra 90 hộ trồng chè.

+ Chọn hộ điều tra: để chọn hộ điều tra, tác giả căn cứ vào tiêu chí phân loại các hình thức tổ chức sản xuất thực tế, bao gồm bốn hình thức tương đương với bốn nhóm hộ: các hộ sản xuất thuộc doanh nghiệp, các hộ sản xuất theo hình thức trang trại; các hộ sản xuất theo hình thức hộ gia đình; các hộ sản xuất là xã viên HTX. Trong đó, số lượng các hộ thuộc các nhóm hộ nghiên cứu được xác định theo cơ cấu các loại hình hộ hiện có tại địa phương.

Với cách xác định số lượng hộ cần điều tra ở phần trên, tác giả tiến hành lựa chọn một số xã đại diện cho các huyện đã được chọn. Trên cơ sở danh sách các hộ trong các xã đã lựa chọn, các hộ điều tra được xác định một cách ngẫu nhiên với quy mô mẫu đảm bảo số lượng mẫu đã xác định.

Việc điều tra chọn mẫu các hình thức tổ chức sản xuất chè để có được các thông tin như: nhân khẩu, lao động, trình độ văn hoá của chủ hộ; các nguồn lực của hộ: diện tích đất sản xuất chè, tư liệu sản xuất, vốn, chi phí sản xuất, thu nhập của hộ và các thông tin khác có liên quan đến hoạt động sản xuất chè nguyên liệu như đời sống vật chất, tinh thần và các kiến nghị của hộ. Ngoài ra, để phân tích sự tham gia của các chủ thể vào chuỗi giá trị ngành chè của vùng, tác giả có điều tra phòng vấn trực tiếp 30 hộ thu gom chè và điều tra khảo sát 30 cơ sở (doanh nghiệp, công ty cổ phần) chế biến công nghiệp tại hai tỉnh Thái Nguyên và Phú Thọ đề thấy được mối quan hệ giữa các hộ sản xuất chè với các cơ sở chế biến công nghiệp ngoài quốc doanh trên địa

bàn nghiên cứu.

2.2.3. Thu thập tài liệu

- Phương pháp điều tra, thu thập thông tin

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã điều tra, thu thập các văn bản, tài liệu, các nguồn số liệu thứ cấp và số liệu sơ cấp có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Đồng thời, tác giả đã kế thừa một số kết quả nghiên cứu trước đó, nhằm làm sáng tỏ hơn nội dung nghiên cứu của đề tài.

+ Số liệu thứ cấp, bao gồm các văn bản của Chính phủ, của các bộ, ban, ngành có liên quan được thu thập và đánh giá. Các báo cáo tổng kết, sơ kết của các địa phương, các bộ số liệu có liên quan của Tổng cục Thống kê, Bộ

Kế hoạch Đầu tư, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, được thu thập, phân tích và đánh giá.

+ Số liệu sơ cấp: tác giả khảo sát thực tế và lập phiếu điều tra với các thông số phù hợp nội dung nghiên cứu, sử dụng phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA); Phương pháp điều tra phỏng vấn trực tiếp các cơ sở sản xuất, nhằm nghiên cứu các hình thức tổ chức sản xuất chè nguyên liệu điển hình của vùng.

- Phương pháp xử lý thông tin

Đối với thông tin thứ cấp: sau khi thu thập được, tác giả tiến hành phân loại, thống kê thông tin theo thứ tự ưu tiên về mức độ quan trọng của thông tin. Đối với các thông tin là số liệu, tiến hành lập các bảng, biểu.

Đối với thông tin sơ cấp: sau khi điều tra số liệu thông qua phỏng vấn, phiếu điều tra được kiểm tra về độ chính xác, sau đó được nhập vào máy tính và tiến hành tổng hợp, phân tích, đánh giá.

2.2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu

- Các chỉ tiêu về chi phí, kết quả, hiệu quả hoạt động sản xuất chè của các hình thức tổ chức sản xuất chè vùng ĐBBB:

Giá trị sản xuất (GO): là giá trị bằng tiền của các loại sản phẩm trên một đơn vị diện tích tính cho một vụ hay một chu kỳ sản xuất kinh doanh hoặc tính cho một thời gian nhất định.

GO Qi * Pi

i1

Trong đó: Qi là khối lượng sản phẩm i; Pi là giá của sản phẩm thứ i

Chi phí trung gian (IC): là toàn bộ các khoản chi phí phục vụ quá trình sản xuất của hộ, không bao gồm trong đó giá trị lao động, thuế, khấu hao, chỉ tính đến những chi phí mua ngoài, thuê ngoài.

IC Ci

i1

Trong đó: Ci là các khoản chi phí thứ i trong một năm hay trong một chu kỳ sản xuất kinh doanh.

Lãi gộp (GM): mức lãi gộp hay có thể hiểu là phần thu nhập hỗn hợp của hộ. Với các hộ nông dân sản xuất nhỏ, theo khuyến cáo của nhiều tổ chức quốc tế như: FAO, ADB, WB,... khi phân tích nên dùng chỉ tiêu tổng thu nhập biên hay còn gọi là lãi gộp (GM) [16]. Vì hộ nông dân sản xuất nhỏ thường không theo dõi được các khoản chi phí vật chất, công lao động của gia đình, cũng như thường không tính hoặc tính không chính xác khấu hao tài sản cố định. Trong khi họ theo dõi rất đầy đủ các chi phí thuê ngoài, mua ngoài. Vì vậy chỉ tiêu GM được sử dụng để tính lợi nhuận (thu nhập) cho hộ sẽ chính xác hơn chỉ tiêu giá trị gia tăng.

Lãi gộp được xác định: GM = GO - IC

Như vậy, lãi gộp bao gồm: lợi nhuận, chi phí lao động của gia đình và chi phí vật tư của gia đình bỏ ra.

Chỉ tiêu hiệu quả đồng vốn (GM/IC)

Hiệu quả đồng vốn = Lãi gộp/ Tổng chi phí mua ngoài, thuê ngoài

Chỉ tiêu thu nhập trên lao động (GM/LĐ)

Thu nhập trên lao động = Lãi gộp/ lao động

- Các chỉ tiêu về quy mô diện tích đất, hiệu quả sử dụng đất trồng chè của các hình thức tổ chức sản xuất.

- Các chỉ tiêu phản ánh tình hình lao động, sử dụng lao động của các hình thức tổ chức sản xuất chè, nâng cao trình độ kỹ thuật của sản xuất, trình độ nghề nghiệp của người lao động.

- Các chỉ tiêu phản ánh giá trị gia tăng về thu nhập của các chủ thể tham gia vào chuỗi giá trị sản xuất chè của vùng.

- Các chỉ tiêu phản ánh mức độ bền vững: sự ổn định về diện tích, năng suất, chất lượng qua các năm; phân phối công bằng từ khâu sản xuất chè nguyên liệu đến khâu tiêu thụ sản phẩm.

2.2.5. Tổng hợp, phân tích thông tin

Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu, tác giả đã sử dụng kết hợp nhiều phương pháp, bao gồm các phương pháp truyền thống và các phương pháp hiện đại.

Phương pháp thống kê: nguồn dữ liệu thống kê về điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội của vùng nghiên cứu cũng như các kết quả nghiên cứu được kế thừa là những thông tin cơ sở quan trọng cho việc thực hiện đề tài. Các nguồn dữ liệu được thống kê bao gồm:

Dữ liệu từ các tài liệu, báo cáo, niên giám thống kê qua các năm.

Dữ liệu từ phiếu điều tra được xử lý, thống kê và lượng hoá thành những chỉ tiêu để đánh giá các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè của vùng.

Phương pháp so sánh: So sánh là phương pháp được sử dụng phổ biến trong phân tích kinh tế để xác định xu hướng mức độ biến động các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế được lượng hóa có cùng nội dung tính chất như nhau.

Phương pháp so sánh được dùng để đối chiếu các chỉ tiêu, các hiện tượng kinh tế đã được lượng hoá cùng nội dung và tính chất tương tự nhau thông qua tính toán các tỷ số, so sánh thông tin từ các nguồn khác nhau, so sánh theo thời gian, so sánh theo không gian để có được những nhận xét xác đáng về vấn đề nghiên cứu.

Phương pháp bản đồ, GIS: phương pháp bản đồ được sử dụng rất phổ biến và hữu ích trong nghiên cứu quy hoạch và tổ chức lãnh thổ, đặc biệt quan trọng đối với quy hoạch, tổ chức sản xuất ngành nông nghiệp. Phương pháp này được tác giả sử dụng để nghiên cứu mối quan hệ giữa các yếu tố khác

nhau trên vùng lãnh thổ nghiên cứu. Trong luận án, phương pháp bản đồ được sử dụng ở các khâu:

Xây dựng bản đồ các nguồn lực chủ yếu cho sản xuất chè vùng ĐBBB Xây dựng bản đồ hiện trạng phát triển sản xuất chè vùng ĐBBB

Xây dựng bản đồ các hình thức tổ chức lãnh thổ SX chè vùng ĐBBB.

Xây dựng bản đồ định hướng các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè vùng ĐBBB đến năm 2020.

Phương pháp phân tích chuỗi giá trị: chuỗi giá trị là chuỗi của các hoạt động từ sản xuất, chế biến đến tiêu thụ một loại sản phẩm nào đó. Sản phẩm đi qua tất cả các hoạt động của chuỗi theo thứ tự và tại mỗi hoạt động, sản phẩm thu được một số giá trị nào đó. Chuỗi các hoạt động cung cấp cho các sản phẩm nhiều giá trị gia tăng hơn tổng giá trị gia tăng của tất cả các hoạt động cộng lại. Một chuỗi giá trị tồn tại khi tất cả các bên tham gia chuỗi hoạt động nhằm tối đa hóa việc gia tăng giá trị trong suốt chuỗi [5].

Phân tích chuỗi giá trị ngành chè vùng Đông Bắc Bắc bộ nhằm hiểu được các yếu tố khác nhau tạo ra động lực phát triển sản xuất, khả năng cạnh tranh trong cùng ngành và xác định được những cơ hội, thách thức trong việc gia tăng lợi ích cho các bên tham gia hoạt động trong ngành chè của vùng.

Phương pháp dự báo: từ thực tế điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội của vùng ĐBBB, khả năng phát triển sản xuất chè, những diễn biến của thị trường cung ứng, tiêu thụ sản phẩm chè và thực trạng phát triển các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè của vùng. Tác giả áp dụng phương pháp dự báo nhằm nghiên cứu, dự báo xu hướng phát triển về quy mô diện tích, năng suất, sản lượng sản phẩm chè của vùng cũng như xu hướng phát triển của các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè theo hướng phát triển bền vững đến năm 2020.

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2

1. Những đánh giá về đặc điểm điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng Đông Bắc Bắc bộ cho thấy, điều kiện tự nhiên của vùng Đông Bắc Bắc bộ đã có tác động lớn đến sự phát triển kinh tế xã hội của vùng nói chung và của ngành chè trong vùng nói riêng. Nhìn chung, ngành chè đã phần nào khai thác được tiềm năng vốn có của vùng. Tuy nhiên, hiệu quả khai thác chưa cao, kỹ thuật canh tác còn lạc hậu, trình độ áp dụng công nghệ tiên tiến thấp. Hầu hết các vùng chè tập trung ở những xã nghèo vùng sâu, vùng xa, xã đặc biệt khó khăn. Một số vùng có lợi thế về độ cao có thể sản xuất các loại chè chất lượng cao, chè đặc sản nhưng điều kiện cơ sở hạ tầng khó khăn nên chưa khai thác tốt lợi thế này.

2. Nghiên cứu luận án được tiến hành dựa trên các phương pháp tiếp cận: tiếp cận theo học thuyết lợi thế so sánh, tiếp cận theo lý thuyết vùng và tiểu vùng; tiếp cận kinh tế mở; tiếp cận theo chuỗi giá trị nhằm nghiên cứu các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè một cách hệ thống giữa các khâu của quá trình sản xuất kinh doanh chè. Mặt khác, có thể nhìn nhận vấn đề nghiên cứu một cách toàn diện hơn qua sự liên kết giữa các hình thức sản xuất chè với các ngành, các lĩnh vực liên quan. Từ đó đưa ra định hướng phát triển các hình thức tổ chức sản xuất chè một cách hợp lý theo các tiểu vùng và cả vùng nghiên cứu.

3. Để thấy rõ tiến trình phân tích nghiên cứu vấn đề, luận án đã xây dựng khung phân tích các hình thức tổ chức lãnh thổ sản xuất chè vùng ĐBBB nhằm sắp xếp trật tự phân tích các vấn đề liên quan đến đề tài một cách logic. Đề tài luận án cũng đã làm rõ cách thức chọn điểm, mẫu nghiên cứu, cách thức xử lý và phân tích thông tin thu thập được.

Chương 3

THỰC TRẠNG CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC LÃNH THỔ SẢN XUẤT CHÈ VÙNG ĐÔNG BẮC BẮC BỘ

3.1. HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC HÌNH THỨC CHỨC LÃNH THỔ SẢN XUẤT CHÈ Ở VÙNG ĐÔNG BẮC BẮC BỘ

3.1.1. Các hình thức tổ chức lãnh thổ theo chiều ngang

3.1.1.1. Thực trạng công tác quy hoạch và thực hiện quy hoạch

Công tác quy hoạch đóng vai trò quan trọng trong phát triển sản xuất chè. Việc quy hoạch phát triển ngành chè phải đảm bảo các vùng nguyên liệu chè phải gắn với khả năng chế biến, vì chè nguyên liệu sau khi thu hái cần được tiến hành chế biến ngay. Đây là khó khăn và thách thức đối với cả khâu xây dựng và thực hiện quy hoạch của ngành chè vùng ĐBBB.

Vùng Đông Bắc Bắc Bộ, sau hơn nửa thế kỷ phát triển đã hình thành nhiều tiểu vùng chuyên canh chè tập trung như: tại tỉnh Thái Nguyên chè được trồng tập trung ở các huyện: Đại Từ, Định Hóa, Đồng Hỷ, Phú Lương, vùng xung quanh thành phố Thái Nguyên - với các vùng chuyên canh chè nổi tiếng như Tân Cương, La Bằng, Trại Cài; Tỉnh Hà Giang, chủ yếu giống chè Shan, được trồng tập trung tại các huyện: Bắc Quang, Quang Bình, Vị Xuyên, Su phì, Xín Mần; Tỉnh Phú Thọ chè được trồng tập trung tại các huyện: Thanh Ba, Hạ Hoà, Đoan Hùng, Thanh Sơn, Tân Sơn; Tỉnh Yên Bái chè được trồng tập trung tại các huyện: Văn Chấn, Trấn Yên, Yên Bình, Mù Cang Chải; Tỉnh Tuyên Quang có các huyện Yên Sơn, Hàm Yên, Sơn Dương, Na Hang; tỉnh Lào Cai có huyện Than Uyên; tỉnh Bắc Giảng có huyện Yên Thế. Các vùng chuyên canh chè của Vùng, đồng thời cũng là trung tâm kinh tế xã hội vùng cao của các tỉnh, là trục phát triển của các vùng sâu, vùng xa, có tác động quan trọng đến đời sống và sinh hoạt của hàng triệu người, đặc biệt là người dân các dân tộc thiểu số.