Thực Trạng Quy Định Và Thực Thi Một Số Nghĩa Vụ Con Người Trong Pháp Luật

So với Hiến pháp năm 1980, Hiến pháp năm 1992 có thêm một quy định mới dành cho người nước ngoài, đó là: “Người nước ngoài cư trú tại Việt Nam phải tuân theo Hiến pháp và Pháp luật Việt Nam” (Điều 81). Theo quy định này, “họ có quyền được Nhà nước Việt Nam bảo hộ tính mạng, tài sản và các quyền lợi chính đáng theo Pháp luật Việt Nam”136. Đây là bước phát triển mới của chế định Quyền và Nghĩa vụ cơ bản của công dân. Nó phù hợp với tinh thần của Pháp luật quốc tế về Quyền con người, đồng thời nó cũng phù hợp với nguyên tắc hiến pháp của chế định Quyền và Nghĩa vụ của công dân là tôn trọng các Quyền con người về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa và xã hội. Quy định này trong đạo luật cơ bản của Nhà nước tạo điều kiện thuận lợi cho người nước ngoài đến Việt Nam, phục vụ việc mở rộng hợp tác kinh tế, khoa học kỹ thuật và giao lưu với thế giới trong thời kỳ hội nhập.

- Hiến pháp năm 2013

Hiến pháp năm 2013 đã chuyển Chương “Quyền con người, Quyền và Nghĩa vụ cơ bản của công dân” từ vị trí Chương V (Hiến pháp năm 1992) lên vị trí trang trọng hơn là Chương II. Theo đó, cách bố trí các quy định về Nghĩa vụ cũng có sự thay đổi, một phần Nghĩa vụ được đặt lên trước (Điều 15) liên quan trực tiếp đến Quyền và Nghĩa vụ giữa công dân với công dân, giữa công dân với Nhà nước (cách bố trí này có phần giống với cách bố trí của Hiến pháp năm 1946). Phần còn lại được bố trí phía sau các quy định về Quyền (Điều 44, Điều 45, Điều 46, Điều 47…)137. Bên cạnh đó, một số Nghĩa vụ vẫn được lồng ghép cùng với Quyền của công dân để đảm bảo tính gắn kết với nhau như “quyền và nghĩa vụ học tập” (Điều 39), “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường” (Điều 43)... Đây cũng là lần đầu tiên “Nghĩa vụ bảo vệ môi trường” được ghi nhận trong Hiến pháp. Ngoài ra, các Nghĩa vụ được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013 theo hướng vĩ mô, tinh gọn, bao quát vấn đề hơn cách ghi nhận của các bản Hiến pháp trước đó.

Bên cạnh chủ thể “công dân” và “người nước ngoài”, lần đầu tiên chủ thể “mọi người” được ghi nhận trong hiến pháp, góp phần khẳng định tầm quan trọng của Nghĩa vụ con người trong pháp luật. Như vậy, Hiến pháp năm 2013 đã thể hiện một cách rõ ràng ba dạng Nghĩa vụ con người mà những bản Hiến pháp trước đó chưa thể hiện được.

136 Trần Văn Bách (2002), tlđd, tr. 102.

137 Xem Nguyễn Duy Quốc (2014), Hiến pháp năm 2013 về Quyền con người, Quyền cơ bản của công dân,

Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp, số 12, tr. 10.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 320 trang tài liệu này.

Dạng thứ nhất là Nghĩa vụ công dân trong Điều 39 (Nghĩa vụ học tập), Điều 44 (Nghĩa vụ trung thành với Tổ quốc), Điều 45 (Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc và Nghĩa vụ quân sự), Điều 46 (Nghĩa vụ tuân thủ pháp luật, tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, chấp hành quy tắc sinh hoạt cộng đồng). Dạng thứ hai là Nghĩa vụ của người nước ngoài tại Điều 48 (Nghĩa vụ tuân thủ pháp luật). Dạng thứ ba là Nghĩa vụ chung của con người trong Điều 15 (Nghĩa vụ tôn trọng Quyền - Lợi ích hợp pháp và hỗ trợ sự thực thi Nghĩa vụ của người khác), Điều 38 (Nghĩa vụ sức khỏe), Điều 43 (Nghĩa vụ bảo vệ môi trường), Điều 47 (Nghĩa vụ nộp thuế).

3.2.2. Thực trạng quy định và thực thi một số Nghĩa vụ con người trong Pháp luật Việt Nam

i. Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc; Nghĩa vụ quân sự và tham gia xây dựng quốc phòngtoàn dân

Lịch sử Việt Nam là cả một quá trình dựng nước và giữ nước, có rất nhiều các thế lực ngoại bang đã và đang tìm cách xâm phạm đất nước ta. Do vậy, thực thi Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc là Nghĩa vụ, trách nhiệm thiêng liêng của mỗi công dân Việt Nam, phản bội Tổ quốc được coi là tội nặng nhất đối với công dân Việt Nam. Điều đó đã trở thành ý thức của con người Việt Nam, bắt nguồn từ truyền thống dựng nước và giữ nước hào hùng của dân tộc. “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ quốc bị xâm lăng, thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp nước”138. Nhờ có Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc mà đất nước ta mới có hòa bình, ổn định, và phát triển như ngày hôm nay. Do đó, bảo vệ Tổ quốc luôn là nhiệm vụ cốt yếu, thường xuyên của toàn Đảng, toàn dân và của cả hệ thống chính trị. Khoản 1, Điều 45 Hiến pháp năm 2013 nêu rõ: “Bảo vệ Tổ quốc là nghĩa vụ thiêng liêng và quyền cao quý của công dân”. Khoản 2 cụ thể hơn trách nhiệm của công dân: “Công dân phải thực thi nghĩa vụ quân sự và tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân”.

Quốc phòng toàn dân, nghĩa là toàn dân tham gia xây dựng nền quốc phòng; trong đó lực lượng vũ trang nhân dân giữ vai trò nòng cốt, bao gồm quân đội nhân dân, công an nhân dân và dân quân tự vệ. Nội dung cơ bản xây dựng nền quốc phòng toàn dân được ghi nhận tại khoản 2, Điều 7 Luật Quốc phòng năm 2018; Nghĩa vụ của công dân tham gia xây dựng nền quốc phòng toàn dân được ghi tại khoản 2, Điều 5 Luật này:

138 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tlđd, tập 7, tr. 38.

“Công dân có nghĩa vụ trung thành với Tổ quốc; phải thực thi nghĩa vụ quân sự; có nghĩa vụ tham gia Dân quân tự vệ, xây dựng nền quốc phòng toàn dân…”.

Nghĩa vụ quân sự của công dân Việt Nam được quy định trong Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015. Nội dung luật này có các quy định về đăng ký Nghĩa vụ quân sự; việc nhập ngũ, xuất ngũ; chế độ chính sách khi thực thi Nghĩa vụ quân sự; xử lý vi phạm… Theo Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015, có một số trường hợp công dân tham gia công an nhân dân, hoặc dân quân tự vệ cũng là đang thực thi Nghĩa vụ quân sự. Khoản 3, Điều 4 quy định: “Công dân phục vụ trong lực lượng Cảnh sát biển và thực hiện nghĩa vụ tham gia Công an nhân dân được coi là thực hiện nghĩa vụ quân sự tại ngũ”; khoản 4, Điều 4 quy định: “Công dân thuộc một trong các trường hợp sau đây được công nhận hoàn thành nghĩa vụ quân sự tại ngũ trong thời bình: a) Dân quân tự vệ nòng cốt đã hoàn thành Nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ, trong đó có ít nhất 12 tháng làm nhiệm vụ dân quân tự vệ thường trực; b) Hoàn thành nhiệm vụ tham gia Công an xã liên tục từ đủ 36 tháng trở lên”. Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015 và Luật Quốc phòng năm 2018 đã tạo cơ sở pháp lý cho công dân thực hiện Quyền và Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc của mình.

Tuy Nghĩa vụ quân sự được Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015 quy định khá chi tiết, chặt chẽ nhưng chưa đảm bảo được yêu cầu mọi công dân phải thực thi Nghĩa vụ quân sự. Hiến pháp năm 2013 quy định việc thực thi Nghĩa vụ quân sự là yêu cầu bắt buộc của mọi công dân (khoản 2, Điều 45). Như vậy, theo Hiến pháp, không có sự phân biệt về độ tuổi, giới tính, thành phần dân tộc, thành phần xã hội, tín ngưỡng tôn giáo, trình độ học vấn, nghề nghiệp đối với Nghĩa vụ quân sự. Tuy nhiên, Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015 có một số điều khoản thu hẹp đối tượng thực thi Nghĩa vụ quân sự như: Điều 30 quy định độ tuổi nhập ngũ từ 18-27 tuổi. Với quy định này, những công dân trên 27 tuổi có nguyện vọng thực thi Nghĩa vụ quân sự sẽ không nằm trong diện được tuyển quân139; Điều 41 quy định về việc hoãn và miễn Nghĩa vụ quân sự; trong đó có những nội dung hoãn, miễn Nghĩa vụ quân sự đối với các đối tượng có đủ năng lực, điều kiện thực thi Nghĩa vụ. Ví dụ: tạm hoãn gọi nhập ngũ đối với người có anh, chị hoặc em ruột là hạ sĩ quan, binh sĩ đang phục vụ tại ngũ, hạ sĩ quan, chiến

139 Một đại biểu Quốc hội khóa XIII đã góp ý nên linh hoạt thời gian thực thi Nghĩa vụ quân sự để bất kỳ công dân nào cũng có thể tham gia. Ông cho biết: tại Hàn Quốc, có những giáo sư đã tạm gác công việc hiện tại lại để hoàn thành Nghĩa vụ quân sự. Bảo Cầm (2014), Nghĩa vụ quân sự không nhất thiết phải nhập ngũ, Báo Thanh Niên điện tử, website: https://thanhnien.vn/giao-duc/nghia-vu-quan-su-khong-nhat-thiet-phai-nhap-ngu-446365.html, truy cập ngày 03/3/2021.

sĩ thực thi Nghĩa vụ tham gia công an nhân dân… Miễn gọi nhập ngũ đối với con của liệt sĩ, con của thương binh hạng một...

Ngoài ra, theo Luật Nghĩa vụ quân sự năm 2015, công dân nữ không bị bắt buộc mà chỉ thực thi Nghĩa vụ quân sự theo tinh thần “tự nguyện và khi quân đội có nhu cầu thì được phục vụ tại ngũ” (Điều 6); “riêng trường hợp tham gia phục vụ trong ngạch dự bị phải có ngành, nghề chuyên môn phù hợp” (Điều 7). Do đó, đối tượng thực thi Nghĩa vụ quân sự ở nước ta chủ yếu là công dân nam, mà không phải mọi công dân.

Những quy định nói trên cho thấy sự không thống nhất, đồng bộ giữa Hiến pháp và Luật Nghĩa vụ quân sự và cũng đã ít nhiều tạo nên sự mất công bằng xã hội trong việc thực thi Nghĩa vụ quân sự. Trên tinh thần bảo vệ Tổ quốc, mọi công dân đều phải bình đẳng trong việc thực thi Nghĩa vụ quân sự. Nghĩa vụ này có thể được thực thi bằng nhiều hình thức phù hợp với từng đối tượng như: gia nhập quân ngũ (đối với người đủ điều kiện), phát hiện tố giác hành vi vi phạm, khuyên nhủ con cháu về lòng yêu nước... Trong thực tế, việc thực thi Nghĩa vụ quân sự ở nước ta có những điểm tích cực như:

công tác tuyển, gọi công dân nhập ngũ được các cơ sở, địa phương tổ chức công khai, theo phương châm tròn khâu, tuyển người nào, chắc người đó; chất lượng tuyển quân được nâng cao, ngày càng có nhiều Đảng viên, công dân có trình độ đại học, sau đại học, cao đẳng, trung cấp đăng ký Nghĩa vụ quân sự; nhà nước dành nhiều sự quan tâm đến đối tượng đồng bào thiểu số... Có thể khẳng định là việc thực thi Nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc, Nghĩa vụ quân sự của người dân Việt Nam là rất tốt. Đặc biệt là trong thời gian có chiến tranh, lớp lớp thế hệ người Việt Nam đã hăng hái xung phong lên đường đánh giặc bảo vệ Tổ quốc. Lịch sử ghi nhận biết bao người Việt Nam không sợ hy sinh, gian khổ đã quên mình vì độc lập, tự do của đất nước, dân tộc theo tinh thần: Hễ còn một tên xâm lược nào trên đất nước ta thì ta còn phải tiếp tục chiến đấu quét sạch nó đi (lời Bác Hồ)140.

Tuy vậy, việc thực thi Nghĩa vụ quân sự trong thực tiễn ở một số nơi đôi khi cũng chưa thực sự công bằng. Trong nhiều gia đình, tất cả những người con đến tuổi thực thi Nghĩa vụ quân sự thì đều được gọi nhập ngũ, nhưng cũng có những gia đình không một người con nào đến tuổi thực thi Nghĩa vụ quân sự bị gọi nhập ngũ. Ở Việt Nam, do coi Nghĩa vụ quân sự chỉ là Nghĩa vụ công dân chứ không phải một nghề (ở một số quốc gia, tham gia quân đội không chỉ là Nghĩa vụ mà còn được coi là một nghề có thu nhập khá cao) nên những người tham gia quân đội (trừ sĩ quan) hầu như không có lương, thu nhập của họ rất thấp. Còn những người không phải thực thi Nghĩa vụ quân

140 Hồ Chí Minh: Toàn tập, tlđd, tập 15, tr. 512.

sự thì có điều kiện học tập, phát triển và thường có thu nhập cao. Như vậy, trên thực tế không phải công dân Việt Nam nào cũng phải thực thi Nghĩa vụ quân sự theo quy định của pháp luật nhưng vấn đề này chưa được khắc phục.

Ngoài những bất cập trên trong việc thi hành Nghĩa vụ quân sự ở Việt Nam, vẫn còn một bộ phận người dân tìm cách trốn tránh thực thi Nghĩa vụ cao quý của mình. Có rất nhiều cách thức để trốn Nghĩa vụ đã được sử dụng như khai man lý lịch; sửa giấy khai sinh; xăm trổ; tìm cách gian dối làm sai lệch kết quả khám sức khỏe bằng cách đeo các loại kính cận thị, viễn thị, loạn thị cao độ... thậm chí hối lộ tiền hay lợi ích vật chất khác cho cán bộ, nhân viên y tế hoặc những người tổ chức thực thi Nghĩa vụ quân sự đối với công dân. Hiện tượng này xuất phát từ nhận thức hạn chế của họ về Nghĩa vụ quân sự, và một phần do chế tài xử phạt vi phạm Nghĩa vụ quân sự chưa đủ tính răn đe141.

ii. Nghĩa vụ nộp thuế theo luật định

Điều 47, Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi người có nghĩa vụ nộp thuế theo luật định”. Để cụ thể hóa Nghĩa vụ hiến định này của Hiến pháp, Quốc hội đã ban hành Luật Quản lý thuế năm 2019, đây là luật khung điều chỉnh hầu hết Nghĩa vụ của cá nhân liên quan về lĩnh vực thuế. Điều 5, Luật Quản lý thuế năm 2019 quy định: “Mọi tổ chức, hộ gia đình, hộ kinh doanh, cá nhân có nghĩa vụ nộp thuế theo luật định”. Với quy định nêu trên, mọi người khi đủ điều kiện theo quy định của pháp luật, phải có Nghĩa vụ nộp thuế dù được thực hiện dưới hình thức nào. Những cá nhân vi phạm Nghĩa vụ nộp thuế sẽ bị cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý vi phạm hoặc cưỡng chế thi hành theo quy định của pháp luật để buộc họ phải làm tròn Nghĩa vụ nộp thuế.

Để tạo cơ sở pháp lý một cách chi tiết hơn cho mọi người thực thi Nghĩa vụ nộp thuế của mình, Luật Quản lý thuế năm 2019 dành hẳn Chương II quy định cụ thể về nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quản lý thuế. Chẳng hạn, Điều 17 Luật này quy định trách nhiệm của người nộp thuế như thực hiện đăng ký thuế, sử dụng mã số thuế theo quy định của pháp luật, khai thuế chính xác, trung thực, đầy đủ, nộp tiền đúng thời hạn, đúng địa điểm…

Song song với Luật Quản lý thuế năm 2019, các cá nhân cũng phải tuân thủ quy định trong các luật liên quan đến Nghĩa vụ nộp thuế như Luật Thuế thu nhập cá nhân năm 2007, Luật Thuế giá trị gia tăng năm 2008, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt năm 2008, Luật Thuế tài nguyên năm 2009, Luật Thuế bảo vệ môi trường năm 2010, Luật Thuế

141 Vi phạm Nghĩa vụ quân sự chỉ bị xử phạt cảnh cáo hoặc xử phạt vi phạm hành chính với mức phạt thấp. Xem các Điều 4,5,6,7 Nghị định 120/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quốc phòng, cơ yếu.

sử dụng đất Nông nghiệp năm 1993... và các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các luật này như Nghị định 126/2020/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Quản lý thuế; Thông tư 111/2013/TT-BTC hướng dẫn Luật Thuế thu nhập cá nhân; Thông tư 110/2015/TT-BTC hướng dẫn giao dịch điện tử trong lĩnh vực thuế; Thông tư 105/2020/TT-BTC hướng dẫn về đăng ký thuế…

Có thể thấy, pháp luật về thuế của Việt Nam tương đối hoàn thiện, tạo cơ sở pháp lý cần thiết để người dân thực thi Nghĩa vụ nộp thuế của mình. Bên cạnh những ưu điểm đó, pháp luật về thuế vẫn còn tồn tại những hạn chế nhất định sau đây:

Thứ nhất, vì vấn đề khai thuế, tính thuế thu nhập cá nhân (được hướng dẫn cụ thể từ Điều 42 tới Điều 48 Luật Quản lý thuế năm 2019) vẫn tồn tại nhiều bất cập (như cơ chế tự khai, tự chịu trách nhiệm), nên nhiều đối tượng đã trốn tránh Nghĩa vụ nộp thuế bằng việc không trung thực trong sự kê khai.

Thứ hai, Luật Quản lý thuế năm 2019 quy định nhiệm vụ của ngân hàng thương mại là cung cấp thông tin về số hiệu tài khoản theo mã số thuế của người nộp thuế để cơ quan thuế dễ dàng quản lý Nghĩa vụ nộp thuế của chủ thể thông qua các giao dịch về phát sinh thu nhập trong tài khoản ngân hàng (khoản 2, Điều 27). Trong khi đó, Thông tư 105/2020/TT-BTC142 lại quy định người nộp thuế phải đăng ký thuế thì mới được cấp mã số thuế (Điều 4). Hai quy định không thống nhất này sẽ dẫn đến trường hợp là nếu các cá nhân kinh doanh tự do, hoặc kinh doanh trên mạng xã hội mà không đăng ký thuế, họ sẽ không có mã số thuế. Đây là một lỗ hổng trong việc quản lý Nghĩa vụ nộp thuế. Có trường hợp người bị cấp hai mã số thuế bởi hai cơ quan khác nhau phải điều chỉnh lại rất vất vả.

Thứ ba, Nghị định 126/2020/NĐ-CP đã quy định rằng ngân hàng thương mại có trách nhiệm cung cấp thông tin tài khoản của khách hàng theo đề nghị của cơ quan thuế. Lợi dụng quy định này, không ít người kinh doanh trên mạng đã thay đổi phương thức giao dịch để trốn tránh Nghĩa vụ nộp thuế như chuyển từ chuyển khoản ngân hàng sang giao dịch tiền mặt; chia nhỏ doanh thu qua giao dịch ngân hàng vào các tài khoản của bạn bè, người thân; không ghi cụ thể nội dung thanh toán ngân hàng để cơ quan thuế khó kiểm tra; ghi nội dung giao dịch là cho, biếu, tặng để né thuế143.

142 Thông tư của Bộ Tài chính hướng dẫn về đăng ký thuế.

143 Theo khoản 10, Điều 2, Thông tư 111/2013/TT-BTC hướng dẫn Luật thuế thu nhập cá nhân và Nghị định 65/2013/NĐ-CP hướng dẫn Luật thuế thu nhập cá nhân và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế thu nhập cá nhân, đã quy định: người được cho, tặng tiền không phải nộp thuế thu nhập cá nhân, trừ những tài sản như chứng khoán, vốn trong các tổ chức kinh tế, bất động sản...

Những hạn chế nêu trên đã dẫn đến hiện tượng nhiều cá nhân lợi dụng kẽ hở, lách luật để né thuế, trốn thuế, không thực hiện đầy đủ Nghĩa vụ thuế của mình. Theo kết quả câu 28 của cuộc điều tra xã hội học, 68,25% người Việt Nam được hỏi cho rằng Nghĩa vụ nộp thuế là một trong những Nghĩa vụ thường xuyên bị các cá nhân vi phạm (xem Biểu đồ 8, Phụ lục 2).

Đối với chủ thể vi phạm là cá nhân, thuế thu nhập cá nhân là loại thuế có tỉ lệ vi phạm cao nhất trong tất cả các loại thuế. Cơ quan thuế chưa thể kiểm soát, xác định chính xác được thu nhập của các cá nhân để làm căn cứ tính thuế thu nhập cá nhân, trên thực tế đây là công việc rất khó khăn và phức tạp. Điều này xuất phát từ các nguyên nhân: Việt Nam là quốc gia có lực lượng lao động hành nghề tự do lớn và tỷ lệ sử dụng tiền mặt trong giao dịch còn khá cao; việc quản lý thuế thu nhập cá nhân còn dựa vào sự tự giác của các cá nhân do cơ chế tự khai, tự chịu trách nhiệm.

Chưa kể với hình thức kinh doanh trực tuyến khi các cá nhân không phải đăng ký kinh doanh, cơ quan thuế càng gặp nhiều khó khăn hơn nữa trong việc kiểm soát doanh thu, xác định địa điểm kinh doanh của cá nhân thực hiện loại hình kinh doanh này. Trong trường hợp này, việc khai thuế chủ yếu dựa trên sự tự nguyện của các cá nhân. Theo nguồn từ Cục Thuế TP.HCM, từ tháng 6 năm 2017, Cục Thuế TP.HCM đã triển khai kế hoạch thu thuế trong hoạt động kinh doanh thương mại điện tử, bao gồm: bán hàng hóa dịch vụ qua Internet, Facebook. Tuy nhiên, nhiều cá nhân cố tình né tránh vì cho rằng việc kinh doanh của mình chỉ là “nghề tay trái”, thu nhập thấp. Điển hình như trong số 172 chủ trang Web/Facebook và 677 tài khoản Facebook cá nhân hoạt động kinh doanh đã được Chi cục Thuế Bình Thạnh mời đến để được hướng dẫn kê khai thuế, có đến 75 chủ trang và hơn 500 chủ tài khoản không hợp tác144. Theo một thống kê khác vào năm 2015 của Tổng cục Thuế, trong số hơn 17,7 triệu người có thu nhập chịu thuế TNCN (cả thu nhập thường xuyên và không thường xuyên), chỉ có 9,3 triệu người đã quyết toán thuế145.

Có thể thấy, tỷ lệ các cá nhân vi phạm Nghĩa vụ nộp thuế là khá cao. Trong số đó có những người cố ý trốn tránh thuế hoặc khai báo không trung thực để tránh một phần thuế, hoặc không tự biết được thu nhập của mình đã ở trong diện chịu thuế để kê khai… Những trường hợp gian lận thuế thu nhập cá nhân thường gặp mà các cơ quan thanh tra thuế chỉ ra gồm: cá nhân kê khai sai thu nhập chịu thuế (thấp hơn thu nhập thực tế), kê

144 PGS.TS. Phạm Thị Giang Thu (2020), Cá nhân kinh doanh trực tuyến và vấn đề thực thi pháp luật thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam, kỷ yếu hội thảo khoa học: “Những bất cập trong quá trình áp dụng thuế thu nhập cá nhân ở Việt Nam hiện nay”, khoa Pháp luật kinh tế, trường Đại học Luật Hà Nội.

145 Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (2018), hội thảo: “Báo cáo công bằng Thuế Việt Nam năm 2017”,

tr. 40.

khai khống số lượng người phụ thuộc để được khấu trừ thu nhập chịu thuế, kê khai thuế đối với chuyển nhượng bất động sản duy nhất, thỏa thuận giá trị chuyển nhượng bất động sản ghi trong hợp đồng thấp hơn giá chuyển nhượng thực tế, thỏa thuận tiền lương, tiền công ghi trong hợp đồng lao động thấp hơn tiền lương, tiền công thực lãnh, thỏa thuận chuyển từ tiền lương chức danh, tiền thưởng thành tiền tăng ca, làm thêm giờ...

iii. Nghĩa vụ bảo vệ môi trường

Điều 43 Hiến pháp năm 2013 quy định: “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường”. Việc quy định này đã xác định rõ chủ thể có Nghĩa vụ bảo vệ môi trường là mọi người, đồng thời đã thể hiện được ý nghĩa sâu sắc rằng, trách nhiệm bảo vệ môi trường là trách nhiệm của toàn xã hội. Trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, Luật bảo vệ môi trường năm 2014146 được xem là đạo luật có vị trí trung tâm có chức năng điều chỉnh hành vi của các chủ thể trong xã hội liên quan đến việc sử dụng, tác động đến các yếu tố của môi trường. Cụ thể hóa Điều 43 của Hiến pháp năm 2013, Luật bảo vệ môi trường năm 2014 tiếp tục khẳng định tại khoản 1, Điều 4: “Bảo vệ môi trường là trách nhiệm và nghĩa vụ của mọi cơ quan, tổ chức, hộ gia đình và cá nhân”. Như vậy, chủ thể có Nghĩa vụ bảo vệ môi trường không chỉ là công dân Việt Nam mà bao gồm mọi cá nhân sinh sống trên lãnh thổ Việt Nam.

Môi trường tự nhiên được hình thành bởi nhiều yếu tố và hoạt động bảo vệ môi trường được phân ra thành nhiều hoạt động chuyên biệt147. Bên cạnh Luật bảo vệ môi trường năm 2014, quy định về Nghĩa vụ bảo vệ môi trường hoặc Nghĩa vụ tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường đối với cá nhân còn nằm trong nhiều đạo luật khác148. Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường mặc dù không ngừng được bổ sung sửa đổi, nhưng sau một thời gian áp dụng, chúng đã bộc lộ một số bất cập như sau:

146 Luật này sẽ hết hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2022 (khi Luật bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành).

147 Khoản 3, Điều 3, Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 quy định “Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ gìn,

phòng ngừa, hạn chế các tác động xấu đến môi trường; ứng phó sự cố môi trường; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, cải thiện, phục hồi môi trường; khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên nhằm giữ môi trường trong lành”.

148 Luật Lâm nghiệp năm 2017; Luật Đất đai năm 2013; Luật Thủy sản năm 2017; Luật Dầu khí năm 1993

(được sửa đổi, bổ sung năm 2008); Luật tài nguyên nước năm 2012; Luật Khoáng sản năm 2010; Luật thuế bảo vệ môi trường năm 2010; Luật Nhà ở năm 2014; Luật Thanh niên năm 2020; Luật Du lịch năm 2017; Luật Điện lực năm 2004; Luật Giao thông đường thủy nội địa năm 2004; Luật Xây dựng năm 2014; Luật Di sản văn hóa năm 2001; Luật Phòng cháy, chữa cháy năm 2001 (được sửa đổi, bổ sung năm 2013); Luật Giao thông đường bộ năm 2008; Luật Phòng, chống thiên tai năm 2013;...