Xu Hướng Phát Triển Của Di Cư Lao Động Quốc Tế

nghề còn rất hình thức, chưa coi ngoại ngữ là công cụ, phương tiện làm việc của học viên nên việc tổ chức đào tạo chưa được chú trọng.

Một trong những nguyên nhân chính của tình hình trên là do chưa có sự gắn kết chặt chẽ, hợp tác chiến lược giữa cơ sở dạy nghề với doanh nghiệp xuất khẩu lao động. Sự gắn kết này nếu được thiết lập tốt sẽ đem lại lợi ích to lớn cho cả hai phía. Nhà trường sẽ thực hiện được định hướng thị trường trong đào tạo, có điều kiện nhanh chóng tiếp thu công nghệ mới vào đào tạo, nâng chất lượng "đầu ra" và tăng sức hấp dẫn "đầu vào" khi học sinh tốt nghiệp được thị trường ngoài nước, nhất là thị trường có thu nhập cao, chấp nhận ngày một tăng. Doanh nghiệp XKLĐ thì khắc phục được tình trạng tuyển LĐ theo kiểu "ăn đong" không kịp thời, không đáp ứng được yêu cầu cả về chất lượng và số lượng, khắc phục được tình trạng mất cơ hội, thị phần và uy tín. Để dành sự chủ động trong cung ứng LĐ cho các thị trường cần tuân thủ nghiêm túc quy trình tuyển chọn, đào tạo nghề, ngoại ngữ và bồi dưỡng kiến thức cần thiết cho người lao động trước đi làm việc ở nước ngoài.

(2) Công tác tuyển chọn lao động chưa được quan tâm đúng mức, đây là một trong những nguyên nhân tác động lớn tới chất lượng lao động đi làm việc ở nước ngoài. Phần lớn lao động đi làm việc ở nước ngoài được các doanh nghiệp phối hợp với chính quyền địa phương tuyển chọn trực tiếp trong số lao động phổ thông trên địa bàn. Thực tế có nhiều lao động trong lĩnh vực xây dựng được coi là có nghề (xây, trát v.v.), đã có một số năm kinh nghiệm trong xây dựng dân dụng ở Việt Nam nhưng lại không đạt yêu cầu khi chủ sử dụng tuyển chọn. Doanh nghiệp chưa đầu tư xứng đáng cho công tác tuyển chọn như thông tin tuyên truyền về chính sách, pháp luật, điều kiện hợp đồng để chọn được những lao động có nhân thân tốt, phù hợp với yêu cầu của công việc ở nước ngoài. Đặc biệt vẫn còn hiện tượng doanh nghiệp tuyển lao động qua trung gian, “cò mồi” không trực tiếp tuyển chọn lao động tất sẽ không tuyển được lao động có chất lượng như mong muốn.

(3) Cơ chế, chính sách của Nhà nước có khi chưa kịp thời điều chỉnh phù hợp với tình hình thực tế, đơn cử như việc quy định mức tiền học phí thu của học viên mức 350.000 đồng/tháng được đưa ra từ năm 2001 nhưng đến nay (năm 2011)

chưa có quy định mới phù hợp với tình hình kinh tế hiện tại, đảm bảo chất lượng công tác đào tạo cho người lao động. Còn thiếu những chiến lược dài hơi về chuẩn bị nguồn cho lao động đi XKLĐ. Chính sách hỗ trợ chưa thực sự tạo chuyển biến mạnh trong chất lượng lao động. Các chính sách hỗ trợ tín dụng cho vay đi XKLĐ; Công tác thanh tra, kiểm tra chưa thường xuyên, sự phối hợp kiểm tra, kiểm soát giữa các cơ quan chức năng còn lỏng lẻo, chưa xử lý triệt để các hiện tượng cạnh tranh không lành mạnh, tranh giành đối tác bằng cách phá giá giữa các doanh nghiệp của ta đã làm ảnh hưởng đến quyền lợi của cá nhân người LĐ, vẫn còn tình trạng người LĐ phải chịu các chi phí cao, không hợp lý, thậm chí xảy ra các hiện tượng lừa đảo chưa được phát hiện kịp thời. Thiếu chiến lược, dự báo dài hạn trong hoạt động XKLĐ nên luôn bị động trước những biến đổi của thị trường lao dộng quốc tế. Hệ thống văn bản pháp luật còn thiếu một số chính sách, cơ chế cụ thể hóa được một số nội dung trong chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước để điều chỉnh và quản lý hoạt động XKLĐ như chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phát triển thị trường hoặc đã có nhưng thực hiện chưa hiệu quả, nhất là thị trường mới, chính sách tín dụng, chính sách đầu tư cho đào tạo nguồn LĐ xuất khẩu, chính sách khuyến khích LĐ tái đầu tư thu nhập vào sản xuất kinh doanh tạo việc làm mới, chính sách miễn giảm thuế, chính sách khen thưởng, chính sách lồng ghép đào tạo nghề cho lao động nghèo, lao động nông thôn với đào tạo lao động cho XKLĐ...

Nhìn chung, thời gian vừa qua, các chính sách hỗ trợ người lao động trước khi đi, trong thời gian làm việc ở nước ngoài và khi lao động trở về nước, tương đối đầy đủ, đã luật hoá hoạt động XKLĐ, tuy nhiên quá trình thực hiện còn có những bất cập vì vậy ảnh hưởng đến chất lượng lao động Việt Nam đi XKLĐ.

(4) Văn hoá nghề (truyền thống, văn hoá, gia đình và bản thân người lao động) của LĐ Việt Nam còn thấp. Một bộ phận lao động chỉ nghĩ đến lợi ích kinh tế trước mắt của bản thân mà quên đi lợi ích của cộng đồng, thiếu ý thức tôn trọng pháp luật, chấp hành hợp đồng lao động. Lao động không chủ động trong việc học tập, có tư tưởng muốn đi nhanh và thu nhập chứ không quan trọng có phải học nghề, học ngoại ngữ hay không.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 232 trang tài liệu này.

(5) Địa lý và trình độ phát triển kinh tế của địa phương, công tác y tế, chăm sóc sức khoẻ công đồng chưa tốt là một trong những nguyên nhân

LĐ chủ yếu từ khu vực nông thôn, có xuất phát điểm thấp, trình độ phát triển kinh tế của nhiều khu vực nông thôn còn kém phát triển dẫn đến trình độ văn hoá của LĐ thấp, chưa có tác phong công nghiệp, phương pháp làm việc hiện đại dẫn đến ý thức chấp hành pháp luật, kỷ luật lao động kém là những nguyên nhân làm chất lượng LĐ xuất khẩu thấp.

Bên cạnh đó là công tác y tế, chăm sóc sức khoẻ cộng đồng hạn chế sẽ ảnh huởng tới chất lượng dân số địa phương và chất lượng nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực đi làm việc ở nước ngoài của địa phương đó thấp, theo kết quả khảo sát thì đây cũng là một trong những nguyên nhân làm chất lượng LĐ xuất khẩu của Việt Nam thấp so với các nước trong khu vực.

Trước những tồn tại và nguyên nhân tồn tại nêu trên thì việc nâng cao chất lượng lao động Việt Nam đáp ứng nhu cầu XKLĐ là vấn đề cấp bách đặt ra hiện nay đối với các doanh nghiệp hoạt động XKLĐ, đối với Nhà nước và đối với toàn xã hội, nhằm nâng cao uy tín LĐ Việt Nam trên TTLĐ quốc tế, tạo thế thuận lợi để các doanh nghiệp cạnh tranh, vừa đảm bảo ổn định, phát triển thị trường tiếp nhận LĐ Việt Nam, đảm bảo cho hoạt động XKLĐ tiếp tục tăng trưởng hơn nữa cả về số lượng, hiệu quả kinh tế và hiệu quả xã hội.

Tóm tắt chương 2

Chương 2 tác giả đã đi vào phân tích thực trạng chất lượng NNL đáp ứng nhu cầu XKLĐ. Đồng thời chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế của chất lượng NNL đáp ứng nhu cầu XKLĐ hiện nay của nước ta. Các nội dung cụ thể đã được đi sâu vào nghiên cứu gồm:

1. Phân tích tình trạng chung về chất lượng NNL của Việt Nam, trong đó nêu rõ về đặc điểm kinh tế - xã hội của nước ta ảnh hưởng đến chất lượng NNL, thực trạng chất lượng NNL của Việt Nam;

2. Phân tích khái quát về XKLĐ của Việt Nam trong thời gian vừa qua, qua từng giai đoạn chuyển đổi cơ chế, chính sách về XKLĐ đã đáp ứng được yêu cầu thực tế, tuy nhiên cũng có những hạn chế cần khắc phục;

3. Phân tích đặc điểm và nhu cầu tiếp nhận lao động Việt Nam của một số thị trường như: Malaysia, Đài Loan, Hàn Quốc và Nhật Bản.

4. Phân tích thực trạng chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu XKLĐ của Việt Nam trong thời gian qua, qua việc khảo sát, cơ sở dữ liệu thứ cấp, đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội đối với LĐ có chất lượng đi làm việc ở nước ngoài. v.v..

5. Đánh giá nhưng ưu điểm và hạn chế của chất lượng NNL đáp ứng nhu cầu XKLĐ.

6. Nêu rõ nguyên nhân của những hạn chế về chất lượng NNL đáp ứng nhu cầu XKLĐ.

Chương 3

GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC NHẰM ĐÁP ỨNG NHU CẦU XUẤT KHẨU LAO ĐỘNG

CỦA VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020

3.1 XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA DI CƯ LAO ĐỘNG QUỐC TẾ

3.1.1 Xu hướng di cư lao động quốc tế

3.1.1.1 Tình hình chung

Số lượng LĐ di cư quốc tế tăng nhanh trong những năm gần đây. Từ 1990 đến 2005 số lượng người di cư quốc tế tăng từ 155 triệu lên đến 191 triệu, trong đó số lượng người NLĐ di cư chiếm khoảng một nửa. Cùng với sự tăng trưởng về số lượng, chất lượng LĐ di cư cũng được cải thiện đáng kể.

Quá trình toàn cầu hoá cùng với sự khích lệ lưu chuyển tự do các nguồn vốn, tài chính, công nghệ kỹ thuật đồng thời cũng thúc đẩy quá trình tự do hoá dòng lưu chuyển LĐ trong phạm vi toàn cầu. Với sự hình thành các khối hợp tác kinh tế, mậu dịch tự do, LLLĐ ngày càng có khả năng dịch chuyển tự do hơn giữa các quốc gia. Trong số gần 200 triệu người di cư quốc tế hiện nay thì LĐ di cư chiếm tới 50% và được phân bố như sau:

- Gần 1/3 từ các nước đang phát triển đến các nước đang phát triển khác;

- Khoảng 1/3 từ các nước đang phát triển đến các nước phát triển;

- Khoảng 1/3 còn lại từ các nước phát triển đến các nước phát triển khác.

Đáng lưu ý là trong số gần 200 triệu người di cư quốc tế có đến 60% đang sống, làm việc tại các nước có thu nhập cao, trong số đó có 22 nước đang phát triển như Baranh, Brunei, Cata, Kuwait, Các Tiểu Vương quốc Arap thống nhất, Arap Xêut…và gần 20% đang sống và làm việc tại Hoa Kỳ.

3.1.1.2 Đặc điểm

Thứ nhất, so với ba bốn chục năm trước có một sự thay đổi lớn về cơ cấu dòng di cư LĐ quốc tế. Trong những năm 60, 70 của thế kỷ trước, phần lớn LĐ di cư là từ các nước đang phát triển đến các nước phát triển.

Thứ hai, di cư quốc tế đã có sự thay đổi lớn về chất, trước đây LĐ di cư phần nhiều là không nghề hoặc tay nghề thấp thì hiện nay gần 1/2 số LĐ di cư ở độ tuổi từ 25 trở lên đến các nước phát triển là LĐ tay nghề cao.

Thứ ba, số LĐ di cư mang theo gia đình ngày càng tăng lên. Điều này thể hiện luật pháp các nước tiếp nhận (nhất là các nước phát triển) đã có sự thay đổi lớn về mặt nhân quyền. Mặt khác điều này cũng nói lên nhu cầu thu hút LĐ tay nghề cao ở các nước tiếp nhận ngày càng tăng dẫn đến có sự thay đổi chính sách của các nước này.

Thứ tư, ngày càng khó phân chia các nước ra thành hai nhóm nước tiếp nhận và nước gửi đi. Cùng với xu thế toàn cầu hoá, hiện nay, ở mức độ khác nhau các nước tại một thời điểm đồng thời là nước tiếp nhận và là nước gửi đi. Một số nước trước đây là nước gửi đi như Malaixia, Hàn Quốc, Thái Lan nay đã trở thành nước tiếp nhận, hàng năm tiếp nhận hàng trăm ngàn LĐ từ các nước láng giềng.

Thứ năm, cùng với sự phát triển công nghệ thông tin và tự do hoá chuyển dịch tài chính toàn cầu, NLĐ di cư hiện nay dễ dàng liên lạc với gia đình, gặp gỡ, đi lại, chuyển tiền về nhà...Trong thời gian làm việc ở nước ngoài họ không bị tách biệt khỏi quê hương, gia đình như trước đây. Vì vậy, chất lượng đời sống của NLĐ di cư cũng được cải thiện đáng kể.

Bên cạnh những tiến bộ nêu trên, những tiêu cực trong di cư LĐ quốc tế vẫn còn là vấn đề thời sự cấp bách trong thế giới hiện đại. Theo đánh giá của Liên Hợp quốc, phần lớn NLĐ di cư quốc tế vẫn bị bóc lột và áp bức, thậm chí bị đe doạ tính mạng khi bi lọt vào đường dây của các tổ chức tội phạm, buôn người quốc tế, các tổ chức tuyển mộ bất hợp pháp. Một số lượng rất lớn NLĐ di cư tiếp tục bị phân biệt đối xử, họ trở thành nạn nhân của tệ phân biệt chủng tộc ở nhiều nơi. Kết quả là làm tăng lên tình trạng bất đồng về văn hoá và tôn giáo, gây ảnh hưởng tiêu cực đối với cả nước tiếp nhận lẫn nước gửi đi.

Vấn đề di cư LĐ bất hợp pháp vẫn tiếp tục là tồn tại lớn tại nhiều nước tiếp nhận. Họ là nạn nhân của mọi sự bóc lột bạo hành. Họ bị phân biệt đối xử, là những

người bị mất nhân quyền nhất. Trong nhiều trường hợp lực lượng này còn là đối tượng làm ăn của các quan chức biến chất ở các nước tiếp nhận.

3.1.1.3 Xu thế phát triển

(i) Động lực chủ yếu thúc đẩy phát triển di cư LĐ quốc tế tiếp tục vẫn là chênh lệch thu nhập giữa các nước.Trong thời đại toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế, khoảng cách giàu nghèo, chênh lệch mức sống và thu nhập giữa các nước giàu và nước nghèo ngày càng có xu hướng xa ra chứ không thu hẹp lại. Cơ hội việc làm, thu nhập cao luôn có sức hút đối với NLĐ ở các nước nghèo.

(ii) Ở các nước phát triển thời gian gần đây xuất hiện xu thế già hoá dân số (do tuổi thọ bình quân tăng lên); thanh niên có nhiều khả năng được đào tạo nghề nghiệp tốt hơn do đó họ không muốn làm những công việc ít hàm lượng trí tuệ, sáng tạo như lắp ráp, những nghề độc hại, nặng nhọc, nguy hiểm; một số ngành dịch vụ xã hội như chăm sóc sức khoẻ, phục vụ nhà hàng, khách sạn... Tình trạng này làm tăng lên nhu cầu thu hút LĐ nước ngoài ở một số lĩnh vực và là nguyên nhân trực tiếp thúc đẩy quá trình sửa đổi chính sách thu hút và sử dụng LĐ nước ngoài tại các nước tiếp nhận. Bên cạnh đó việc phát triển nhanh công nghệ tin học, công nghệ cao trong những năm gần đây cũng làm tăng lên nhu cầu tiếp nhận LĐ nước ngoài trình độ cao.

(iii) Di cư LĐ quốc tế mang lại lợi ích cho cả nước gửi đi lẫn nước tiếp nhận. Góp phần không nhỏ vào việc phát triển kinh tế các nước tiếp nhận và vào việc giải quyết việc làm và tăng thu nhập ngoại tệ cho các nước gửi đi. Điều này ngày càng được thừa nhận tại các diễn đàn quốc tế.

(iv) Toàn cầu hoá và quá trình tự do hoá sự chu chuyển các dòng vốn, tài chính, công nghệ, sự hình thành các khối kinh tế mậu dịch tự do và sự bành trướng của các tập đoàn siêu quốc gia là điều kiện thúc đẩy tự do hoá sự di chuyển sức LĐ ở quy mô toàn cầu.

(v) Cạnh tranh giữa các nước nghèo (chủ yếu là các nước gửi đi) trong việc cố gắng chiếm thị phần trong TTLĐ quốc tế ngày càng gay gắt hơn. Những nước nghèo, kém phát triển, chất lượng nguồn LĐ thấp sẽ ngày càng có ít cơ hội và lợi

ích trong cạnh tranh. Thực tế cho thấy rằng những quốc gia dựa vào LĐ trình độ thấp, giá rẻ, NLĐ làm những công việc ít sáng tạo sẽ là những nước chịu nhiều thiệt thòi nhất. Việt Nam phải tính đến chiến lược đào tạo nghề cho nguồn LĐ đi làm việc ở nước ngoài một cách nghiêm túc, nếu không, việc đưa người đi làm việc ở nước ngoài sẽ không có hiệu quả cao như mong muốn.

3.1.1.4 Đặc điểm luật pháp về di cư lao động quốc tế của một số nước

Đặc điểm chung trong hệ thống Luật pháp về di cư LĐ quốc tế của các nước trên thế giới là:

(1) Các nước tiếp nhận xây dựng hệ thống luật pháp nhằm thực hiện chính sách thu hút và sử dụng, quản lý LĐ nước ngoài phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế của từng thời kỳ,

(2) Các nước gửi đi xây dựng luật pháp nhằm thực hiện chính sách đưa người đi làm việc ở nước ngoài, quản lý việc tổ chức tuyển chọn, đưa người đi và bảo vệ NLĐ ở nước ngoài.

Hệ thống luật pháp của các nước tiếp nhận

Luật pháp của các nước tiếp nhận được điều chỉnh liên tục phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế, đáp ứng nhu cầu khách quan về thu hút LĐ nước ngoài trong từng giai đoạn.

Khủng hoảng kinh tế toàn cầu trong những năm 30 của thế kỷ XX dẫn đến việc đóng cửa biên giới của nhiều quốc gia nhằm ngăn chặn dòng nhập cư của người nước ngoài. Tiếp theo, quá trình phục hồi và phát triển kinh tế nhanh chóng của nhiều nước phương tây sau thế chiến thứ hai đã kéo theo việc mở cửa TTLĐ thu hút LĐ nước ngoài mà chủ yếu là LĐ không nghề và trình độ thấp từ các nước đang phát triển. Thời gian này NLĐ di cư chủ yếu từ các nước Thổ Nhĩ kỳ, các nước Arập, Châu phi, Nam Tư các nước Tây Âu, LĐ các nước Nam Mỹ, châu Á sang Mỹ, Canada. Trong những năm 70 của thế kỷ trước, giai đoạn bùng nổ xây dựng ở các nước vùng Vinh đã thu hút nhiều LĐ ở các nước châu Á như Hàn Quốc, Philippin, Ấn Độ, Thái Lan, Banglades, Indonexia...Trong vài chục năm gần đây cùng với sự nổi lên của những nền kinh tế các nước Đông Á, Đông Nam Á, TTLĐ