Xây Dựng Liên Kết Dựa Trên Cấu Trúc Động Ngữ

Mô hình văn phạm liên kết tiếng Việt - 11

Với trường hợp cả hai thành phần phụ thứ 3 và 4 cùng xuất hiện, có thể xảy ra sự nhập nhằng như ở hình 2.6. Ở trường hợp thứ nhất từ “của” bổ nghĩa cho “gỗ”, và ở trường hợp thứ hai từ “của” bổ nghĩa cho “bàn”. Đây là một cụm từ nhập nhằng cả về cú pháp và ngữ nghĩa. Cả hai phân tích này đều đúng. Phân tích nào được chọn phụ thuộc vào ngữ cảnh.

Hình 2.6. Hai cách liên kết cho cụm từ “cái bàn bằng gỗ của tôi”

Thành phần đại từ chỉ định sau danh từ (vị trí 2 hoặc 4)

– Danh từ có kết nối NtPd+.

– Đại từ chỉ định có kết nối NtPd-.

Ví dụ, trong câu “những cái ghế này rất đẹp” ở hình 2.7 dưới đây

Hình 2.7. Các liên kết xoay quanh danh từ trung tâm “ghế”

c. Liên kết danh từ với giới từ

Liên kết được xác lập từ giới từ tới danh từ (có thể là trung tâm của danh ngữ), ví dụ với cụm từ “mua cá cho cái con mèo lười này”, giới từ “cho” phải có liên hệ với danh từ “mèo”. Tên của liên kết là EN+ cho giới từ, EN- cho danh từ.

2.1.3. Các liên kết cho động từ

Liên kết cho động từ được xây dựng theo cách tương tự như liên kết với với danh từ. Dựa trên cấu trúc của động ngữ, các liên kết cũng được chia thành hai loại: liên kết với từ đứng bên trái và liên kết với từ đứng bên phải động từ chính.

2.1.3.1. Động từ đóng vai trò vị từ

Nếu danh từ và đại từ xưng hô đóng vai trò chủ ngữ có liên kết SV+ tới vị từ là động từ (thành phần chính của vị ngữ) thì động từ có liên kết SV- tới chủ ngữ.

Ngoài ra, riêng động từ quan hệ là ”là” có liên kết DT_LA- tới chủ ngữ.

Động từ cũng có quan hệ với từ để hỏi. Giống như từ điển liên kết tiếng Anh, từ để hỏi liên kết với động từ chính của câu. Tùy theo loại từ để hỏi thường đứng đầu câu hay cuối câu mà liên kết của động từ là THT hay THS. Khi từ để hỏi đã xuất hiện ở bên trái động từ, sẽ không thể xuất hiện từ để hỏi khác ở bên phải. Công thức cho động từ thể hiện điều này: THT- or THS+.

Liên kết của từ để hỏi:

tại sao, vì sao, ai: THT+

ở đâu, thế nào, phải không, gì: THS

Một số từ khác có thể đứng ở vị trí trước và sau:

khi nào, bao giờ: THT+ or THS-

2.1.3.2. Xây dựng liên kết dựa trên cấu trúc động ngữ

Tương tự như danh từ, theo Nguyễn Tài Cẩn [2], còn có nhứng ý kiến khác nhau về thành phần chính của động ngữ, đặc biệt trong trường hợp hai động từ đi liền nhau như “muốn ăn”. Luận án chọn động từ đứng trước theo quan điểm của [2]. Như vậy việc xác định các liên kết của động từ dựa trên cấu trúc động ngữ được chia thành hai nhánh chính: liên kết động từ chính với thành tố phụ đứng trước và với thành tố phụ đứng sau (có thể là động từ khác).

Liên kết với thành tố phụ đứng trước động từ

Vị trí trước động từ chủ yếu được dành cho các loại phụ từ sau:

Phụ từ so sánh Rc (“cũng”, “đều”, “vẫn”, “cứ”, “còn”, “mãi”… ). Các từ trong nội bộ nhóm lại có thể kết hợp với nhau, ví dụ “cũng vẫn cứ”.
Phụ từ phủ định Rn (ví dụ: “không”, “chẳng”, “chưa”…), khẳng định Ra (ví dụ: “nhất định”).
Phụ từ chỉ thời gian: quá khứ, hiện tại, tương lai

Các phụ từ này đi được với mọi loại động từ.

Theo tổng kết của Nguyễn Tài Cẩn [2], vị trí trước động từ của các phụ từ này có thể tổng kết trong sơ đồ của hình 2.8 như sau:

Phụ từ so sánh (Rc): đều, cũng, vẫn, cứ	Phụ từ chỉ thời gian (Rt, Rp, Rf): từng, đã, đang, sẽ	Phụ từ phủ định(Rn): không, chẳng, chưa
	Phụ từ mệnh lệnh (Rm): đừng, chớ	Phụ từ mệnh lệnh (Rm): đừng, chớ