Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Và Định Hướng Quy Hoạch Phát Triển Kinh Tế

nghiệp. Các khu vực làng xóm cũ còn chiếm tỷ lệ cao về diện tích đất, tỷ lệ dân số chiếm trên 20% tổng dân số. Các công trình nhà ở của dân cư phần lớn là thấp tầng, bố trí xen kẽ với vườn cây và ao chuồng, nuôi cá, gia súc theo mô hình kinh tế gia đình trước đây.

Khu vực đất sản xuất nông nghiệp: Diện tích đất nông nghiệp hiện còn khoảng 1.799 ha, trong đó hơn 1.644 ha đất canh tác, còn lại là đất cây lâu năm, diện tích ao hồ nuôi trồng thủy sản. Trong khoảng 1.700 ha đất nông nghiệp thì diện tích trong đồng là 1.114,8 ha. Đây là điều kiện thuận lợi để tổ chức không gian đô thị của Long Biên theo hướng hình thành một quận có không gian kiến trúc hài hòa giữa các trung tâm văn hóa, hành chính, thương mại… với các khu vực lân cận; giữa các công trình kiến trúc với khu vực cây xanh sinh thái; giữa Long Biên với các quận huyện khác và các địa phương ngoài Hà Nội…

Bức tranh đô thị của quận Long Biên đang là sự đan xen giữa đất ở đô thị với đất nông nghiệp, giữa đất ở nông thôn với đất nông nghiệp. Các công trình kiến trúc chưa có công trình cao tầng nào có thể làm điểm nhấn về không gian kiến trúc, làm trung tâm về thương mại về văn hóa, hành chính.

Chương 3

Định hướng và giải pháp Hoàn Thiện

quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội quận Long Biên đến năm 2015

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 119 trang tài liệu này.

3.1. Các NHÂN Tố ảnh Hưởng Và Định Hướng QUY Hoạch Phát Triển KINH Tế - Xã Hội Quận LONG BIÊN

3.1.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội quận Long Biên

* Xu thế đô thị hóa và công nghiệp hóa, hiện đại hóa

Long Biên là quận mới thành lập, trên cơ sở chuyển từ các xã ngoại thành của huyện Gia Lâm thành quận nội thành. Đây là quá trình chuyển biến toàn diện về kinh tế - xã hội theo những xu hướng vận động mang tính quy luật sau:

- Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo định hướng từ công nghiệp - dịch vụ - nông nghiệp sang dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp. Sự chuyển dịch này không những là sự vận động mang tính quy luật của quá trình chuyển từ các xã ngoại thành thành quận nội thành mà còn là sự vận động chung của kinh tế Hà Nội theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tuy nhiên, đối với quận mới thành lập đang đặt ra một cách cấp thiết, đồng thời đây là địa bàn có điều kiện kinh tế, xã hội thuận lợi cho phép quá trình đó diễn ra với tốc độ nhanh hơn. Hiện tại, nông nghiệp ở quận Long Biên chiếm tỷ trọng rất nhỏ, đã hình thành các khu công nghiệp tập trung có quy mô tương đối lớn, nhưng thương mại, dịch vụ chưa phát triển tương xứng với tiềm năng và vị trí của Quận. Vì vậy, vấn đề phát triển dịch vụ và công nghiệp có công nghệ cao đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa là vấn đề cấp bách.

- Quá trình đẩy nhanh việc xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng: giao thông, hệ thống cung cấp nước sạch và xử lý nước, các trung tâm thương mại (chợ, siêu thị…), các công trình văn hóa (nhà hát, viện bảo tàng, trung tâm giải trí…), cơ sở hạ tầng cho dịch vụ, công nghiệp, các khu dân cư tập trung... theo những đặc trưng của một đô thị mới. Đối với Long Biên, những công trình trên còn rất thiếu và không đồng bộ. Vì vậy, tốc độ đô thị hóa

nhanh hay chậm tùy thuộc vào quá trình xây dựng các cơ sở hạ tầng trên địa bàn quận, trong đó vấn đề vốn cho xây dựng, giải phòng mặt bằng là những vấn đề cơ bản và nan giải nhất.

- Quá trình đẩy mạnh phát triển sản xuất, giao lưu hàng hóa và mở rộng các hoạt động dịch vụ, tăng cường nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao tương xứng với vai trò, vị trí cấp quận, nhất là quận của Thủ đô Hà Nội. Trong những năm tới, quá trình đô thị hóa ở quận Long Biên sẽ tiếp tục diễn ra hết sức mạnh mẽ. Nhân tố thúc đẩy quá trình đô thị hóa là sự vận động mang tính khách quan của Long Biên đang trong quá trình vận động từ các xã ven quận nội thành của Thủ đô Hà Nội. Tuy nhiên, sự mở rộng của đô thị, quá trình phát triển đô thị diễn ra rất nhanh đòi hỏi quy hoạch, xây dựng các cơ sở hạ tầng phải tính toán tính thích ứng trong thời gian dài, bố trí và xây dựng các cơ sở sản xuất, dịch vụ đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Đặc biệt quá trình đô thị hóa, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, làm cho đất nông nghiệp bị thu hẹp nhanh, đã đặt ra yêu cầu cấp thiết về giải quyết việc làm cho dân cư nông nghiệp bị mất đất, đây cũng là một trong những vấn đề bức xúc của thành phố Hà Nội trong quá trình đô thị hóa.

- Sự phát triển và mở rộng không gian kinh tế của Thủ đô Hà Nội và mối liên kết chặt chẽ giữa Hà Nội và các tỉnh vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ. Đặc biệt là sự phát triển mạnh mẽ của tam giác kinh tế Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh. Long Biên với lợi thế cửa ngõ phía Đông Bắc của Hà Nội sẽ nằm ở vùng tam giác, cửa ngõ giao lưu hàng hóa, dịch vụ. Do vậy, dịch vụ sẽ dần nổi lên là ngành sôi động nhất của quận trong thời gian tới, và tỷ trọng của nông nghiệp sẽ giảm dần. Chủ trương phát triển kinh tế ở Hà Nội đã được đề ra trong quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2001-2010 được Thủ tướng phê duyệt trong Quyết định số 60/2002/QĐ-TTG ngày 15/2/2002. Theo đó:

Phát triển nông nghiệp Thủ đô theo hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cao cấp hàng hóa các sản phẩm nông nghiệp theo hướng nông nghiệp - đô thị - sinh thái, hình thành các vùng sản xuất hàng hóa đặc sản như rau sạch, hoa, cây cảnh, cây ăn quả, tạo môi trường bền vững trong lành cho Thủ đô Hà Nội [19].

Đồng thời, chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã được Quận ủy, Hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân quận đề ra theo hướng tăng nhanh tỷ trọng thương mại - dịch vụ, đồng thời giảm tỷ trọng nông nghiệp trong cơ cấu kinh tế. Chủ trương này phù hợp với chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế Thủ đô theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã được Đảng bộ và ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội đề ra.

* Sự tác động của tiến bộ kỹ thuật và công nghệ mới

Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã xác định mục tiêu đến năm 2010 Việt Nam sẽ thoát khỏi tình trạng chậm phát triển và đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp, theo hướng hiện đại [3]. Như vậy, trong thời kỳ quy hoạch, tốc độ phát triển kinh tế - xã hội ở nước ta sẽ diễn ra hết sức nhanh chóng và mạnh mẽ, trong đó áp dụng công nghệ thông tin, những tiến bộ mới về khoa học công nghệ trong các ngành sản xuất, dịch vụ sẽ là nhân tố chi phối mạnh mẽ và có tính quyết định.

Nghị quyết 15 của Bộ Chính trị và Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội cũng đã xác định rõ Hà Nội phải đi dầu trong việc ứng dụng những tiến bộ mới của khoa học công nghệ và tập trung phát triển một số ngành kinh tế mũi nhọn. Mặt khác, trong giai đoạn tới Hà Nội sẽ tập trung ưu tiên nhiều hơn cho mục tiêu hiện đại hóa, đổi mới và ứng dụng công nghệ hiện đại, phát triển theo chiều sâu. Trong đó, việc ứng dụng tiến bộ mới về khoa học kỹ thuật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của quận. Điều đó tạo điều kiện thuận lợi cho Long Biên tập trung nguồn lực phát triển các ngành dịch vụ, công nghiệp sạch và nông nghiệp sinh thái phù hợp với tiềm năng của quận.

* Quy mô dân số, lao động và nguồn nhân lực

Từ năm 2005 đến 2015, quá trình đô thị hóa trên địa bàn quận Long Biên sẽ diễn ra với nhịp độ rất nhanh. Do là khu vực mở rộng phát triển của thành phố nên cùng với sự phát triển của hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, Long Biên sẽ là một trong những địa bàn thu hút dân cư ở vùng nội thành cũ và các vùng lân cận. Theo quy hoạch, trên địa bàn quận đã và đang thực hiện một loạt các dự án trọng điểm, có quy mô lớn của thành phố và khi hoàn thành sẽ thu hút một số lớn lượng dân đến ở. Trong thời kỳ quy hoạch

2005- 2015, quá trình đô thị hóa nhanh làm cho sự biến động dân cư rất phức tạp, tốc độ tăng dân số cơ học có xu hướng tăng nhanh hơn những năm trước.

* Khả năng đầu tư, khai thác các nguồn vốn cho phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn quận

Do vị trí, vai trò đặc trưng kinh tế - xã hội của quận nội thành khác cơ bản so với trước nên quá trình chuyển từ các xã ngoại thành thành quận nội thành của Long Biên có nhiều điểm đáng lưu ý:

- Tính cấp thiết của sự chuyển biến kinh tế - xã hội cấp bách hơn, sự chuyển biến cần diễn ra với tốc độ nhanh hơn. Những yêu cầu đối với việc xây dựng cơ sở hạ tầng mang tính tập trung hơn, khối lượng lớn hơn, nên yêu cầu của đầu tư lớn và tập trung.

- Đặc điểm của đô thị là sản xuất gắn liền với đời sống và các hoạt động văn hóa, xã hội, chính trị trong không gian hẹp. Sự tác động của sản xuất, sinh hoạt đến môi trường rất lớn, trong khi đó yêu cầu về môi trường nhân văn và tự nhiên rất cao. Để giải quyết các vấn đề này đòi hỏi lượng vốn rất lớn, bao gồm: vốn vật chất, vốn tiền tệ và nhân lực. Đây là sức ép lớn đòi hỏi phải tập trung giải quyết, vì đây là một trong các yếu tố quan trọng nhất định quá trình chuyển biến kinh tế - xã hội theo đúng yêu cầu của quận nội thành.

- Khả năng đầu tư: Tiềm năng về đất của quận chưa được khai thác có hiệu quả so với các quận nội thành cũ. Với tiềm năng về đất, một mặt, Long Biên có thể thu hút thêm các cơ sở sản xuất và kinh doanh thương mại, dịch vụ, tạo khả năng thu hút vốn đầu tư có thể tăng thêm, nhất là ở các phường còn quỹ đất nông nghiệp. Mặt khác, khả năng xúc tiến việc xây dựng các cơ sở hạ tầng nhanh (không gian còn tương đối thoáng, khó khăn trong việc giải phóng mặt bằng ít hơn), mức tập trung đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách cũng nhanh hơn.

Khảo sát thực trạng kinh tế - xã hội của quận cho thấy, tuy mức độ phát triển kinh tế chưa cao, nhưng tiềm lực kinh tế trong các tầng lớp dân cư còn tương đối lớn. Có thể huy động các nguồn lao động và tiền vốn trong dân vào phát triển công nghiệp nhỏ, tiểu

thủ công nghiệp, thương mại, dịch vụ và xây dựng các cơ sở hạ tầng theo phương thức Nhà nước và nhân dân cùng làm.

Là địa bàn đang trong quá trình đô thị hóa thuộc khu vực mở rộng phát triển của thành phố, nên có thể tranh thủ khai thác được nhiều nguồn vốn tín dụng ưu đãi từ các quỹ đầu tư phát triển của Nhà nước và thành phố. Ngoài ra, trong điều kiện kinh tế mở, với vị trí thuận lợi, Long Biên có thể thu hút các nguồn vốn dưới hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và viện trợ phát triển chính thức (ODA).

3.1.2. Quan điểm và định hướng quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội quận Long Biên

* Quan điểm về quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội

- Phát triển kinh tế - xã hội phải phù hợp với mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ phát triển của Thủ đô và gắn liền với quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Là một bộ phận cấu thành của Thủ đô, quá trình phát triển kinh tế - xã hội của Long Biên tất yếu phải phù hợp với phương hướng, nhiệm vụ phát triển của thành phố trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Pháp lệnh Thủ đô Hà Nội đã xác định: "Thủ đô Hà Nội là trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hóa, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước..." [17, tr. 7-8]. Trong 10 năm tới, Hà Nội phải phát triển kinh tế - khoa học công nghệ - văn hóa - xã hội toàn diện, bền vững, bảo đảm xây dựng về cơ bản nền tảng vật chất - kỹ thuật và xã hội của Thủ đô giàu đẹp văn minh, thach lịch, hiện đại, đậm đà bản sắc ngàn năm văn hiến, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; phấn đấu trở thành một trung tâm tiêu biểu cho cả nước và có uy tín ở khu vực.

Để đạt được mục tiêu đó, cần khai thác và phát huy mọi nguồn lực để xây dựng Hà Nội có kết cấu hạ tầng kỹ thuật đô thị đồng bộ, hiện đại, môi trường bền vững; bảo đảm vững chắc an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội; phát triển kinh tế Thủ đô với tốc độ

tăng trưởng cao, cơ cấu hợp lý, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế trong nước và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế.

Chiến lược phát triển kinh tế của Thủ đô được hoạch định đảm bảo nhanh chóng chuyển dịch cơ cấu hợp lý theo hướng dịch vụ - công nghiệp - nông nghiệp, đạt mức tăng trưởng cao làm động lực cho vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và cả nước. Hà Nội sẽ tập trung ưu tiên phát triển công nghệ cao trong các lĩnh vực công nghệ thông tin - điện tử, sinh học, cơ khí - tự động hóa, công nghệ sản xuất và sử dụng vật liệu mới.

Theo định hướng trên, qui hoạch tổng thể trên địa bàn quận, một mặt phải điều tra, đánh giá tiềm năng và lợi thế so sánh của quận, mặt khác phải đặt trong tổng thể chiến lược phát triển dài hạn của Thủ đô. Điều đó cũng có nghĩa là trong quá trình xây dựng và thực hiện qui hoạch tổng thể, cần tính đến sự phối hợp đồng bộ giữa qui hoạch của quận, của thành phố và các ngành, lĩnh vực trên địa bàn Hà Nội, tạo ra sự phân công hợp tác có kế hoạch trong một cơ cấu thống nhất trên phạm vi thành phố và cả nước. Ví dụ, khi quy hoạch cơ sở hạ tầng cho quận cần phải tính đến mục tiêu, quy hoạch hệ thống hạ tầng của thành phố và nhằm thực hiện được mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của thành phố và quận Long Biên.

- Thực hiện các mục tiêu cơ bản, xác định đúng trọng tâm, có bước đi và giải pháp phù hợp, sáng tạo, hiệu quả, đẩy nhanh tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, chủ động hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế.

Quận Long Biên mới được thành lập, điểm xuất phát thấp hơn và khó khăn hơn so với một số quận nội thành khác, nên việc thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội và đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng là thách thức rất lớn. Vì vậy, trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, cần bảo đảm sự kết hợp hài hóa giữa giải quyết các vấn đề trước mắt và tạo mọi điều kiện để thực hiện theo định hướng chiến lược đã xác định. Muốn vậy, cần phải xác định đúng các khâu đột phá, các lĩnh vực mũi nhọn để đi tắt, đón đầu nhằm đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế. Trong đó, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng phải đi trước một bước và theo phương châm tập trung, dứt điểm để tạo cơ sở cho các ngành dịch vụ phát triển.

Sự phát triển kinh tế - xã hội theo yêu cầu của quá trình chuyển từ các xã ven nội đô thành các phường và quận nội thành là nội dung cơ bản, là yêu cầu cấp thiết của quận Long Biên trong quá trình qui hoạch.

Về thực chất, sự phát triển kinh tế - xã hội theo yêu cầu đô thị hóa có tính qui luật riêng. Trong đó, mức độ và tốc độ đầu tư cao cho phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là kết cấu hạ tầng đô thị, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế là những yêu cầu cơ bản nhất. Có như vậy, sự phát triển kinh tế - xã hội mới thực sự tương xứng với tiềm năng, vị trí của cấp quận, và Long Biên mới thực sự chủ động hội nhập với tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

- Phát triển đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng đô thị, tạo môi trường thuận lợi cho sự phát triển kinh tế - xã hội.

Một trong những vấn đề cấp bách của đô thị hóa là yêu cầu xây dựng kết cấu hạ tầng đô thị, trước hết là hệ thống đường giao thông, cấp nước, thoát nước, cơ sở phúc lợi công cộng. Hiện tại, các chỉ tiêu về hạ tầng đô thị quận còn kém đồng bộ, chưa đáp ứng được yêu cầu của đô thị hiện đại. Trong quá trình qui hoạch, Long Biên sẽ được ưu tiên đầu tư nhiều dự án lớn nhằm hiện đại hóa cơ sở hạ tầng. Vì vậy, việc qui hoạch cần chú ý xác định sự phát triển đồng bộ hệ thống kết cấu hạ tầng đô thị là yêu cầu và nội dung cơ bản của quy hoạch.

So với các quận nội thành khác của Hà Nội, Long Biên có điều kiện thuận lợi hơn trong việc giải phóng mặt bằng, thực hiện các công trình xây dựng theo qui hoạch. Trong xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng đô thị, vấn đề triển khai xây dựng nhanh và đồng bộ sẽ có thuận lợi hơn. Tuy nhiên, lợi thế này sẽ dần dần bị mất đi nếu không có những giải pháp cụ thể để đảm bảo phát triển kinh tế - xã hội theo qui hoạch, kế hoạch đã xác định, trước hết là qui hoạch sử dụng đất. Mặt khác, do phải xây dựng hầu như từ đầu nên cần có nguồn vốn và khối lượng các hạng mục xây dựng rất lớn. Vì vậy, khi xây dựng qui hoạch cần tính toán sự phối hợp đồng bộ, có bước đi hợp lý để tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.