Đặc điểm thơ Nông Thị Ngọc Hòa

Mẹ sinh con gái

Búp bê ngoan, búp bê xinh thơ dại

Má lúm đồng tiền thơm hương sữa lúa non Vẫn cánh cò bay suốt giấc mơ con

Câu bà ru bây giờ mẹ hát.

(Bà – mẹ và con gái)

Câu thơ được gieo chủ yếu là vần bằng(21/35) tạo cảm giác nhẹ nhàng, êm ái. Từng câu thơ như những lời ru vỗ về ngọt ngào của một người mẹ hiền nhân hậu. Bằng giọng thơ mang âm điệu lời ru này, chị đã tạo cho thơ mình một giọng ân tình, dung dị mà hồn nhiên, đượm chất dân gian, đượm chất sâu lắng, ngọt ngào của tình mẫu tử. Trong gia tài thơ chị, số bài viết về hình tượng Mẹ chỉ đếm được trên đầu ngón tay nhưng chỉ với một bài Tình mẹ, người đọc có thể thấy ấp ủ trong đó tình yêu thương vô bờ bến, sự ngưỡng mộ và lòng tự hào, biết ơn Mẹ của thi sĩ:

Mẹ lặng ngồi với ảnh cha đêm đêm Mắt xa vắng dòi hư vô vời vợi

Đôi giọt lệ như sương sa đậu lại

Trên khóe buồn chẳng đủ thấm lên da Ngoài mái gianh tí tách những giọt mưa Tiếng thổn thức chỉ tim là nghe thấy Bao đêm lạnh mẹ nằm ôm chiếc gối

Tự dối mình: đũa ngọc vẫn tròn đôi

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 106 trang tài liệu này.

(Tình mẹ)

Chất giọng tâm tình đầy sự xót xa ấy thể hiện rò hơn bao giờ hết. Đó là tấm lòng hiếu thảo của một người con gái thấu hiểu hết những nỗi đau nơi tâm hồn người mẹ. Âm điệu của bài thơ được tạo nên bởi những câu thơ ngắt quãng giống nhau theo nhịp 3/5 tạo nên sự nhịp nhàng như lời tâm sự. Mặt khác, việc sử dụng liên tiếp các hình ảnh đầy ám ảnh: lặng ngồi, mắt xa vắng, giọt lệ -

sương sa, khóe buồn,tiếng thổn thức, đêm lạnh – ôm chiếc gối đã góp phần truyền tải nhiều tình cảm sâu sắc, tinh tế của người con gái dành cho mẹ.

Nếu như ở mảng thơ viết về những người thân yêu trong gia đình, ta luôn thấy tiếng thơ Nông Thị Ngọc Hòa đã thể hiện lòng mến yêu, sự trân trọng với giọng điệu tha thiết thì đến mảng thơ tình yêu, giọng điệu trong thơ chị trở nên linh hoạt, mọi cảm xúc trong tình yêu đã được tác giả thể hiện với những sắc thái giọng điệu khác nhau. Đọc thơ tình của chị, chúng ta thấy nổi lên hình ảnh một nhân vật trữ tình có trái tim nồng nhiệt, sôi nổi, chân thành; một tâm hồn thấm đẫm yêu thương, đa tình lãng mạn:

Ta được yêu từ thiên niên kỉ trước Ai đến tìm đi hết tiếng chiêng ngân

Trừng sừng nai nhấp nhô trên ngực núi Má lửa say nghiêng ngả với rượu cần

(Một thời…)

Ở đây ta bắt gặp một thứ tình yêu sôi nổi, nồng nhiệt đến độ say nghiêng ngả với rượu cần, đôi má hồng rực lửa của người con gái vùng cao. Nhân vật ta trong thơ đã chân thành bộc lộ một tình yêu bỏng cháy, mãnh liệt. Với chủ đề tình yêu xưa nay, ta bắt gặp khá nhiều trong các bài thơ tình của các nữ sĩ với nhiều cách thể hiện khác nhau: đó là sự dịu dàng nhưng vẫn toát lên cái nồng nàn, say đắm khi Lâm Thị Mĩ Dạ không thể giấu nổi cảm xúc với người mình yêu: Lòng em hồ rộng anh ơi/ Mỗi bông hoa nói mỗi lời yêu thương (Tiễn anh bên đầm sen – Lâm Thị Mĩ Dạ); đó là sự nồng nhiệt, cuồng say và khao khát hạnh phúc đến tột cùng: Em cũng yêu anh như yêu sông, yêu bể/ Như ánh mặt trời như thể vầng trăng/ Đôi ta yêu nhau trời đất chẳng sánh bằng (Đừng hứa sẽ cho nhau – Đoàn Thị Lam Luyến; thì ở thơ của nữ thi sĩ trí thức dân tộc thiểu số này, chúng ta thấy cả được niềm hạnh phúc tràn trề bằng cách nói giàu hình ảnh: Ta như hạt sương rơi/ Anh ủ trong cánh hồng đỏ thắm/ Gió ru lời mê đắm/ Cầu vồng mới bắc phía xa (Mùa chuồn chuồn bay thấp). Với thủ pháp

so sánh độc đáo và cách dùng động từ ủ, tính từ mê đắm, Nông Thị Ngọc Hòa đã diễn tả sâu sắc niềm hạnh phúc căng tràn khi được yêu thương hết mình giống như cánh hồng đỏ thắm kia được sinh ra là để ấp ủ, chở che giọt sương mát lành ấy.

Viết về tình yêu, giọng điệu trong thơ Nông Thị Ngọc Hòa cũng thay đổi theo từng nhịp trôi của thời gian, tuổi tác. Không còn cái vẻ hồn nhiên trong sáng thuở ban đầu, cũng không còn cái vẻ rạo rực, nổi sôi khi được yêu thương thời tuổi trẻ nữa mà giọng thơ trở nên thâm trầm, lắng sâu hơn khi chị viết về tình yêu ở cái tuổi “chín nhuần”:

Những khi anh muốn là trời Em sẽ cam đành phận đất

... Những khi trời không chịu đất Thì thôi đất phải chịu trời

Nếu mà trời kia có sập

Cũng hòa vào đất mà thôi

(Trời và đất)

Trong tình yêu, người phụ nữ luôn là người khát khao vươn tới sự tròn vẹn, sự quan tâm chia sẻ của đấng mày râu. Nhưng không phải lúc nào họ cũng có được một tình yêu lí tưởng, một gia đình êm đềm hạnh phúc; nhiều khi họ phải chịu rất nhiều nỗi đớn đau, mất mát, những bi kịch ngang trái trong tình yêu. Thấu hiểu và cảm thông với những nỗi bất hạnh của người phụ nữ, giọng điệu trong nhiều bài thơ của Nông Thị Ngọc Hòa còn chất chứa nỗi niềm xót xa thăm thẳm cho thân phận tình yêu đầy trắc trở, đớn đau. Giọng điệu đó được thể hiện qua nỗi xót xa cho mối tình đầu dang dở: Cây đào năm nao mình trao ta khăn piêu/ Gốc đào ngày xưa hò hẹn/ Vì sao lần ấy mình không đến/ Gió giận trăng – trăng cô lẻ đến giờ (Điều ước ở trần gian). Câu hỏi về sự ra đi của chàng trai không những không được giải đáp mà còn khắc sâu thêm nỗi đau đớn, xót xa cho vết thương lòng đầu đời của người con gái. Một nỗi buồn trong

sáng, không bi lụy được dệt nên bởi một loạt từ chỉ quá khứ: năm nao, ngày xưa, lần ấy kết hợp với câu hỏi nghi vấn như xoáy sâu vào tâm trạng của người con gái, đã góp phần tạo nên giọng điệu tiếc nuối, xót xa.

Giọng điệu đó còn được thể hiện trong nỗi nghẹn ngào, cay đắng khi tình yêu không thể kết trái, mặc dù hai trái tim vẫn thổn thức tìm nhau. Sự cô đơn, nỗi buồn... hiện hữu trong thơ chị với những câu thơ đắng chát:

Ta với mình như sao Mai, sao Hôm Tìm nhau mãi suốt đời không đến được Ta khô cháy giữa điệp trùng sa mạc Mình như dòng lệ đắng chảy vào thu.

(Thu)

Có thể nói, giọng điệu trữ tình trong thơ Nông Thị Ngọc Hòa chính là giọng điệu tâm hồn, giọng điệu tâm trạng của cái tôi cá nhân muốn bộc bạch đến tận cùng những nỗi niềm, những tình cảm sâu kín nhất. Đọc những bài thơ của chị, ta như bị cuốn vào dòng tâm trạng ấy. Đó là sự cuốn hút riêng của một giọng điệu thơ vừa sôi nổi, rạo rực, vừa đằm thắm, sâu lắng của nữ thi sĩ trí thức miền núi này.

3.2.2 Giọng suy tư, triết lí

Thơ là dòng chảy của cảm xúc, dòng chảy của những suy tư mang chất trí tuệ. Nói đến chất trí tuệ trong thi ca tức là muốn nói đến năng lực khái quát hóa, đến chiều sâu tư tưởng, đến ý nghĩa triết học trong thơ. Một trong những yếu tố góp phần làm nên sự sâu sắc, trí tuệ ấy cho thơ Nông Thị Ngọc Hòa chính là giọng điệu thơ giàu chất suy tư, triết lí trong các sáng tác của chị. Đây chính là điểm độc đáo tạo nên sự khác biệt của Nông Thị Ngọc Hòa so với các nhà thơ nữ khác. Và cũng chính điều này là biểu hiện rò nhất của tâm hồn, trí tuệ người phụ nữ dân tộc miền núi thời kì hiện đại. Với đặc điểm tâm hồn và suy nghĩ của phái nữ, các nhà thơ nữ thường đi vào đề tài tình yêu với cách thể hiện tinh tế, với giọng điệu dịu dàng tha thiết, quan tâm nhiều đến đời sống tình

cảm của cá nhân mà ít quan tâm đến các vấn đề “vĩ mô” của xã hội như các nhà thơ nam giới. Nhưng riêng đối với Nông Thị Ngọc Hòa, ta nhận thấy trong thơ của chị lại xuất hiện khá nhiều bài thơ đề cập đến các vấn đề xã hội có tầm khái quát lớn. Cái Tôi cá nhân trong thơ chị lúc này tập trung vào những suy nghĩ thấm thía về số phận con người, về cuộc sống. Ví dụ như: Những là năm liệu bảy lo/ Đời thuyền đâu biết bao giờ sóng yên (Đời thuyền; Người ta bảo mạnh như lửa/ Thiêu cháy những gì từng qua/ Người ta bảo mềm như nước/ Mơn man làm dịu trưa hè/ … Người ta chữa cháy bằng nước (Lửa và nước); Những tấm huân chương rạng lên lấp lánh/ Oanh liệt một thời gói gọn chút này ư ? (Nghĩ về những tấm huân chương). Và có lẽ chính điều này đã làm nên chất “nghĩ”, chất trí tuệ và và góp phần tạo nên tính hiện đại cho những vần thơ của chị.

Tuy sinh ra và lớn lên trong giai đoạn kháng chiến chống Mĩ cứu nước, nhưng là phận gái ở hậu phương được ăn học và đắm mình trong môi trường văn hóa của dân tộc, chị đã luôn nghĩ suy, trân trọng và biết ơn những người đã ngã xuống trong cuộc chiến tranh khi họ còn rất trẻ, chưa từng biết yêu, chưa từng nếm trải hạnh phúc gia đình:

Chúng con ra đời trong suối nhạc sông thơ Lớn lên giữa hòa bình, hạnh phúc

Mang nặng lắm những người đi giữ nước Ngã xuống rồi chưa là mẹ, là cha

(Hơn cả tình yêu)

Khi ngưỡng vọng lên núi nàng Tô Thị, chị đã nghĩ suy và phát hiện ra bao nàng Tô Thị của thời nay. Chị nói về những nàng Tô Thị giữa đời thường bằng giọng thơ chân thành, cảm phục: Tôi đã gặp những Tô Thị đời thường/ Không tạc tượng dựng bia/ Trung hậu, đảm đang/ Thay chồng nuôi con đợi ngày đánh giặc/ Mà gương trong vằng vặc muôn đời (Với Tô Thị). Bằng hình ảnh gương trong vằng vặc muôn đời, tác giả đã khắc họa nên hình tượng những

người phụ nữ Việt Nam thật giản dị, khiêm nhường, đầy hi sinh thầm lặng. Nhà thơ nói về họ không chỉ bằng sự tri ân mà còn bằng cả niềm cảm phục. Giọng thơ khái quát, triết lí đã đưa ý nghĩa của câu thơ vượt qua ranh giới của cảm xúc cá nhân về số phận người phụ nữ Việt Nam trong thơ chị.

Dường như càng về sau này, thơ Nông Thị Ngọc Hòa càng được tăng cường giọng điệu triết lí, suy tưởng. Trong cuộc sống thời hiện đại, chị chiêm nghiệm ra biết bao điều:

Có câu muối mặn gừng cay

Giữ điều nhân nghĩa ở ngay tâm mình Biết ươm mầm hạnh trên cành

Sẽ tròn quả phúc để dành mai sau

Ru cha).

Ở đây, ta bắt gặp sự đồng điệu giữa hai tâm hồn thơ Nông Thị Ngọc Hòa và Trần Nhuận Minh khi họ cùng lấy luật nhân quả của Phật giáo để tạo nên những câu thơ chất chứa quan niệm nhân sinh này. Dùng giáo lí nhà Phật để răn dạy con người nhưng những vần thơ của họ không hề gây cảm giác trừu tượng, khó hiểu mà ngược lại có sức truyền cảm, răn dạy người đời rất hiệu quả :

Và người trồng Cây Phúc Thì Quả Phúc đầy vườn

Nếu vô tình xéo vào lưng con rắn độc Thì con rắn độc sẽ biến thành sợi dây

(Bản Xô - nát hoang dã – Trần Nhuận Minh)

Giọng điệu triết lí suy tư thật phù hợp và phát huy được hiệu quả khi nhà thơ bàn về sự chảy trôi của thời gian: Dừng chân ở sân ga giữa chặng đường đời/ Hun hút đằng sau, bao la phía trước/ Những khóc, những cười, những mong, những ước/ Những ngọt ngào cay đắng nhớ và quên/ Má đỏ, môi hồng, mắt đen/ Son phấn thần kì giúp trở thành thiếu nữ/ Riêng một điều không thể/

Sự dại khờ, nông nổi tuổi mười năm (Cổ tích tuổi 40). Đọc những câu thơ này, người đọc cảm nhận rất rò chân dung của người phụ nữ nhan sắc, tài hoa, đa tình, đa cảm và sâu sắc lạ thường trước sự chảy trôi vô tình của thời gian.

Là con người có tư chất thông minh, lại có vốn sống phong phú , Nông Thị Ngọc Hòa có khả năng nắm bắt rất trúng, rất đúng cái thần của sự việc. Nhà thơ có những phát hiện khái quát, sâu sắc về cuộc sống và về con người. Những khái quát, đúc kết ấy đi vào thơ chị một cách tự nhiên, nhuần nhuyễn qua giọng thơ triết lí, suy tư. Thơ chị lúc này không phải chỉ là tả, là kể, là trình bày mà là biểu hiện bằng những tâm trạng và chiều sâu của tình cảm con người. Những câu thơ diễn tả sự băn khoăn, trăn trở, lo lắng không yên. Trong thơ chị luôn có đối thoại, độc thoại, tự vấn, tự thú, chiêm nghiệm, triết lí về cuộc sống :

Sợ mặt trời chiếu thẳng sau lưng Khi ta tiến về phía trước

Biết đâu dẫm phải bóng mình

(Có điều làm ta sợ)

Trong số các nhà thơ nữ dân tộc thiểu số thời kì hiện đại (thế hệ trước), Nông Thị Ngọc Hòa là người đi tiên phong trong việc tìm tòi, đổi mới giọng điệu thơ. Chị đã gia tăng chất trí tuệ cho thơ mình. Trước cuộc sống đầy phức tạp, tác giả đã tự nhận thức để ngộ ra được nhiều điều về cuộc sống, về nhân sinh. Có khi đó là quan niệm về vinh quang, thất bại, hạnh phúc, khổ đau: Người ta chen nhau từng bước/ Người ta nhích từng bước một/ Bậc thang làm khổ bao người/ Ngẫm ra đến độ khóc cười/ Nhục vinh – cao thấp – một đời bậc thang (Bậc thang) ; Có khi đó lại là những suy ngẫm về giá trị của thành công trước những khó khăn, gian khổ ở cuộc đời: Tôi được biết trên đường đầy nhung lụa/ Có sa chân, sảy bước biết bao người/ Tôi được biết trên đường đầy gai góc/ Đi vững vàng sẽ trọn vẹn niềm vui (Những con đường).

Có khi đó là những suy ngẫm, triết lí trong câu chuyện của tình yêu với bao điều phức tạp của nó: Nếu không được ngửi chân người/ Lâu lâu không thành đường nữa/ Quên ngửi hơi nhau/ Trái tim không còn lửa (Con đường) ; Mây thì nhẹ mà nghĩa tình sâu nặng/ Mồ hôi và nước mắt mặn như nhau/ Không cần hào quang cầu vồng rực rỡ/ Chỉ mong tình anh mãi mãi vẹn màu

(Một thoáng cổng trời ); Một vài điều có thể ta sẽ nói/ Để người yêu ta được vui/ Nhưng với trái tim không được quyền lừa dối (Nếu có ngày nói dối)….

- Nước mắt chảy Rát cháy lòng Ớt cay

Và tình yêu nông nổi Biết quy luật muôn đời

Mà vẫn thèm nếm thử vị cay

(Vị cay)

Là một nhà thơ, một trí thức dân tộc thiểu số sống trong thời kì hiện đại, lại có nhiều trải nghiệm, lăn lộn với đời sống, càng về sau giọng thơ triết lí trong thơ Nông Thị Ngọc Hòa càng được thể hiện sâu sắc và thấm thía. Chính giọng thơ giàu chất trải nghiệm và suy tư trước những nỗi niềm nhân thế, trước những nỗi buồn vui đắng đót của cuộc đời đã thể hiện một cách rò nét nhất, tập trung nhất tâm hồn, trí tuệ của một người phụ nữ trí thức dân tộc miền núi. Nhịp điệu trong thơ chị là nhịp điệu của tiếng lòng chứ không phải nhịp điệu của câu chữ. Nó đã tạo ra nét khác biệt làm nên tính hiện đại cho thơ chị, góp phần thể hiện chân thực nhất bản sắc của cái tôi nhiều trải nghiệm trong cuộc sống và trong tình yêu. Với giọng thơ chứa đựng chất suy tư, trí tuệ về cuộc sống, về tình yêu và hạnh phúc, chị đã tạo cho mình một vị trí khá vững chắc trong nền thơ ca dân tộc thiểu số Việt Nam hiện đại vốn phong phú và giàu bản sắc.