Quá Trình H Ộ I Nh Ậ P Th Ươ Ng M Ạ I Qu Ố C T Ế C Ủ A Vi Ệ T Nam

chính phủ hay cá nhân trước toà án, luật chống phá giá cho phép thực hiện các thủ tục tố tụng (administrative adjudication). Cụ thể là, những người đại diện cho một ngành ở Hoa Kỳ có thể lấy các lá phiếu biểu quyết và trình cho Bộ thương mại Hoa Kỳ (DOC - US Department of Commerce) và Uỷ ban thương mại Hoa Kỳ (ITC - International Trade Commission). DOC sẽ quyết định có tồn tại việc phá giá hay không và ITC có trách nhiệm tìm kiếm bằng chứng và chứng minh sự tồn tại các tổn thất. Yêu cầu về việc có dự định hay không có dự định từ phía bên bị không quan trọng. Nếu ITC phát hiện ra tồn tại phá giá và tổn thất phá giá, thuế chống phá giá sẽ được áp dụng. Bên bị sẽ không phải chịu các trừng phạt dân sự hay hình sự nào.

Gần đây, các vụ kiện về chống bán phá giá của Hoa Kỳ tăng lên nhiều, đặc biệt trong ngành thép. Luật chống bán phá của Hoa Kỳ có vẻ như đang được áp dụng để gây sức ép với các nhà xuất khẩu nước ngoài.

Luật chống bán phá giá của Hoa Kỳ là sự kết hợp của Luật thương mại và Luật chống độc quyền của Hoa Kỳ. Định nghĩa của Hoa Kỳ về phá giá tương tự như quy định về gây tổn thương tới các nhà cạnh tranh (injury to competitors) trong luật chống độc quyền của Hoa Kỳ. Vấn đề giá tiêu diệt (predatory price) được luật pháp Hoa Kỳ sử dụng rộng rãi. Toà thượng thẩm Hoa Kỳ đưa ra hai yếu tố để xác định xem mức giá đưa ra có phải là mức giá tiêu diệt hay không như sau:

(1) giá đó thấp hơn giá thành của đối thủ cạnh tranh và

(2) bên đưa ra mức giá tiêu diệt có triển vọng thu hồi lại khoản đã chi cho việc bán dưới giá thành.

Việc diễn giải đạo luật 1916 không được thống nhất do sự pha trộn giữa đạo luật chống độc quyền và luật thương mại. Trong một số trường hợp, toà án áp dụng sự diễn giải và các tiêu chuẩn xem xét từ góc độ chống độc quyền

(hành vi phá hoại/tiêu diệt cạnh tranh). Trong một số trường hợp khác, toà án lại sử dụng sự diễn giải và các tiêu chuẩn xem xét từ góc độ thương mại (hành vi cố tình tiêu diệt với việc áp dụng việc kiểm tra sự tồn tại của giá tiêu diệt).

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 214 trang tài liệu này.

Như vậy, mặc dù là quốc gia kêu gọi tự do hoá thương mại nhiều nhất trên thế giới song Hoa Kỳ vẫn đang phải tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của mình cho phù hợp với các cam kết quốc tế. Hoa Kỳ vẫn tiếp tục thực hiện bảo hộ các ngành nông nghiệp, thuỷ sản. Các biện pháp bảo hộ thị trường trong nước như hạn ngạch thuế quan, hạn chế định lượng được Hoa Kỳ sử dụng tại các ngành như dệt, quần áo. Các doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong quá trình hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế: từ việc tham gia vào các uỷ ban đến việc xây dựng cách thức và tiêu chí đánh giá hiệu quả của chính sách, thực hiện chính sách. Hoa Kỳ tập trung quyền lực hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế vào một cơ quan.

Tóm lại, Chương 1 đã làm rõ khái niệm, nội dung và các công cụ của chính sách thương mại quốc tế. Trong luận án này, việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế sẽ được phân tích theo cách tiếp cận của WTO kết hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam (công nghiệp hoá muộn). Một khung phân tích chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế được đề xuất, bao gồm: (i) giải quyết vấn đề về mối quan hệ giữa tự do hoá thương mại và bảo hộ mậu dịch; (ii) xem xét việc vận dụng các công cụ của chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế; (iii) xem xét việc phối hợp hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế. Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế, một số nội dung ngày càng thu hẹp phạm vi áp dụng như các hàng rào phi thuế quan (trợ cấp tín dụng xuất khẩu, yêu cầu về tỷ lệ nội địa hoá). Hàng loạt các quy định đòi hỏi các quốc gia phải tuân thủ khi trở thành viên của các tổ chức quốc tế (WTO chẳng hạn) như các biện pháp quản lý về giá, các biện pháp liên quan đến doanh nghiệp, các hàng rào

kỹ thuật, các biện pháp liên quan đến đầu tư hay các biện pháp hành chính,...

Lợi thế so sánh hiện hữu (RCA) là công cụ hữu ích để đánh đánh giá khả năng cạnh tranh của hàng hoá một quốc gia với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Nhiều cách diễn giải có thể được sử dụng để xem xét lợi thế so sánh ở các giác độ khác nhau. Dự án phân tích thương mại toàn cầu (GTAP) đang được ứng dụng phổ biến để đánh giá chính sách thương mại quốc tế của các quốc gia. Vận dụng mô hình cân bằng tổng thể tính toán được (CGE) với hệ thống cơ sở dữ liệu thường xuyên được cập nhật và tính linh hoạt trong việc định dạng nhóm hàng và vùng lãnh thổ, GTAP cho phép đánh giá các công cụ của chính sách thương mại quốc tế; các hiệp định thương mại tự do; tác động của những yếu tố ngoại sinh tới hoạt động thương mại quốc tế của các quốc gia trên thế giới.

Chương này cũng xem xét kinh nghiệm hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của 4 quốc gia thành viên của WTO. Khi tham gia hội nhập kinh tế quốc tế, cách thức của 4 quốc gia này khác nhau tuỳ theo điều kiện của từng nước, cụ thể là:

 Tất cả các quốc gia này đều thực hiện minh bạch hoá chính sách thương mại quốc tế. Việc xây dựng và hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế ở các quốc gia này được tập trung vào một cơ quan. Cơ quan này đóng vai trò phối hợp các hoạt động xây dựng, thực hiện và hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế. Bên cạnh đó, việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế nhận được sự quan tâm và tham gia của cộng đồng doanh nghiệp. Với tư cách là thành viên của WTO, bốn quốc gia này đều hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế theo hướng không vi phạm các quy tắc và hiệp định của WTO.

 Tuy nhiên, cách thức hoàn thiện ở mỗi nước lại khác nhau với lộ trình khác nhau và ngành đẩy mạnh tự do hoá khác nhau, ngành tập trung

nâng cao sức cạnh tranh khác nhau. Trung Quốc lựa chọn cách thức chủ động phòng ngừa các tranh chấp thương mại. Thái Lan thực hiện thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài không hạn chế. Malaysia thực hiện cải cách doanh nghiệp nhà nước và tư nhân hoá. Cả Thái Lan và Malaysia đều lựa chọn chưa tham gia vào Hiệp định về Mua sắm của Chính phủ. Để phát triển một ngành, Thái Lan lựa chọn đẩy mạnh tự do hoá thương mại để tìm kiếm thị trường kết hợp với tăng cường năng lực các ngành phụ trợ trong nước.

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ

Mục tiêu của chương này là rà soát việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam theo trục thời gian từ năm 1988 đến nay, ưu tiên xem xét giai đoạn sau năm 2001. Phần 2.1 tổng kết quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực thương mại quốc tế theo các thể chế quốc tế mà Việt Nam tham gia. Phần 2.2 xem xét thực trạng hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam. Phần 2.3 đánh giá việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam.

2.1. Quá trình hội nhập thương mại quốc tế của Việt Nam

2.1.1. Đặc điểm thương mại quốc tế của Việt Nam

Tăng trưởng thương mại của Việt Nam trong thời gian vừa qua được đánh giá là một yếu tố tích cực góp phần tăng trưởng GDP tại Việt Nam. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu/GDP hiện đã vượt quá 100%, thể hiện mức độ liên kết mạnh mẽ của Việt Nam với nền kinh tế thế giới (Hình 2.1).

Các đối tác thương mại của Việt Nam đã chuyển từ Liên Xô và các nước Đông Âu (cũ) ở giai đoạn trước 1991 sang các nước châu Á và các khu vực và quốc gia khác ở giai đoạn sau 1991 đến nay. Trong giai đoạn từ năm 2001 đến nay, Việt Nam đã thực hiện chuyển hướng thương mại sang các khu vực và quốc gia ngoài châu Á như Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ. Các đối tác thương mại hàng đầu của Việt Nam là Trung Quốc, Nhật Bản, EU, Hoa Kỳ, Singapore, Đài Loan, Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia và Hồng Công (thuộc Trung Quốc). Các đối tác này chiếm tới 80% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam trong năm 2005, trong đó tỷ trọng tổng kim ngạch xuất khẩu Việt

Xuất khẩu (tỷ đôla Mỹl)

Tăng trưởng GDP

Nhập khẩu (tỷ đôla Mỹ)

Tổng xuất nhập khẩu/GDP

180.00%

160.00%

140.00%

120.00%

100.00%

80.00%

60.00%

40.00%

20.00%

0.00%

Tỷ đôla Mỹ

Nam với 5 đối tác hàng đầu lần lượt là Trung Quốc (12,6%), Nhật Bản (12,3%), EU (11,7%), Hoa Kỳ (9,8%) và Singapore (9,2%). (Hình 2.2)

1990

1991

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

Hình 2.1. Tăng trưởng xuất nhập khẩu và tổng XNK/GDP tại Việt Nam

Nguồn: Tính toán của tác giả (2007) trên số liệu của Tổng cục Thống kê và Thời báo kinh tế Việt Nam

100%

80%

60%

40%

20%

Các nước khác Trung Quốc Nhật Bản

Hoa Kỳ Singapore Đài Loan Hàn Quốc Thái Lan Malaysia

Hồng Công (TQ)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Hình 2.2. Cơ cấu thương mại Việt Nam theo khu vực 1995-2005

Nguồn: Tính toán của tác giả dựa trên số liệu của Tổng cục thống kê (2006)

2.1.2 Các giai đoạn hội nhập thương mại quốc tế của Việt Nam

Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam đã gần 20 năm. Việt Nam đã là thành viên chính thức của ASEAN, APEC, ký kết Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ, đang đàm phán để trở thành thành viên chính thức của WTO. Quá trình này có thể tóm tắt như ở Bảng 2.1.

Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế về thương mại của Việt Nam gắn kết chặt chẽ với quá trình đổi mới chính sách nói chung và chính sách thương mại quốc tế nói riêng. Các giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế về thương mại của Việt Nam được liệt kê chi tiết ở Phụ lục 6, Phụ lục 7 và Phụ lục 8.

Các giai đoạn hội nhập kinh tế quốc tế về thương mại ở Việt Nam có thể được khái quát hoá như sau18:

Giai đoạn thăm dò hội nhập (1988-1991): Đặc điểm của giai đoạn là việc Việt Nam thực hiện đổi mới, tăng cường thương mại với các nước bên ngoài khối SEV.

Giai đoạn khởi động hội nhập (1992-2000): Đặc điểm của giai đoạn là Việc Nam đàm phán, ký kết các hiệp định đa phương bao gồm hiệp định khung với liên minh châu Âu, trở thành quan sát viên của GATT, bắt đầu đàm phán gia nhập WTO, tham gia sáng lập Diễn đàn Á - Âu, trở thành thành viên chính thức của APEC, ASEAN, bình thường hoá quan hệ với Hoa Kỳ và ký hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ.

Giai đoạn tăng cường hội nhập (2001-nay): Trong giai đoạn từ năm 2001 đến nay, Việt Nam tích cực thực hiện các cam kết đã ký kết trong giai đoạn khởi động hội nhập, giải quyết các vấn đề phát sinh trong việc đẩy mạnh hội nhập (như đương đầu với các cáo buộc bán phá giá, trợ cấp; các tranh luận

18 Cách phân chia giai đoạn và tên của các giai đoạn là do tác giả tự đặt.

trong nước về lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế) và tích cực đàm phán gia nhập WTO.

Bảng 2.1. Quá trình tự do hoá thương mại ở Việt Nam

Năm Quá trình tự do hoá thương mại

1992 Hiệp định khung với Liên minh châu Âu 1993 Gia nhập Hội đồng hợp tác hải quan 1994 Quan sát viên của GATT

1995 Thành viên chính thức của ASEAN

1996 Đưa ra danh mục AFTA + Sáng lập diễn đàn Á – Âu (ASEM) 1997 Bắt đầu đàm phán gia nhập WTO

1998 Thành viên chính thức của APEC

2000 Ký kết Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ

2001 Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ chính thức có hiệu lực

2002 Danh mục CEPT chi tiết (Common Effective Preferential Tariff Scheme); Kỳ đàm phán WTO tại Geneva

2003 Sửa đổi và bổ sung CEPT: Nghị định 78/2003/NĐ-CP

2004 Sửa đổi và bổ sung CEPT; Thuế nhập khẩu trong chương trình khung ASEAN – Trung Quốc (2004-2008)

2005 Sửa đổi bổ sung CEPT 2005-2013; điều chỉnh các công cụ hạn ngạch, hạn ngạch thuế quan, quy trình xét miễn thuế, giảm thuế, hoàn thuế

2006 Kết thúc đàm phán đa phương với các đối tác trong quá trình gia nhập WTO. Thành viên chính thức của WTO từ ngày 11 tháng 1 năm 2007.

Nguồn: Tác giả (2007)

2.1.3. Hội nhập với ASEAN

Việt Nam tham gia chương trình AFTA từ ngày 1 tháng 1 năm 1996. Việt Nam đồng ý cắt giảm thuế quan xuống mức 0% vào năm 2015 và chậm nhất là 2018. Chính phủ Việt Nam thực hiện chương trình AFTA theo hai giai đoạn và áp dụng hệ thống thuế ASEAN từ ngày 1 tháng 7 năm 2003. Trong giai đoạn 2003-2006, Việt Nam chuyển hầu hết các mặt hàng về mức thuế suất 0-5%. Mức mục tiêu là 0% vào năm 2015 (Bảng 2.2 và Bảng 2.3).