Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể. Kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác.

Nghiên cứu sinh

Bùi Thị Hồng Việt

MỤC LỤC

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 189 trang tài liệu này.

MỤC LỤC ii

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ v

LỜI MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: KINH DOANH XĂNG DẦU VÀ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI KINH DOANH XĂNG DẦU 10

1.1. Kinh doanh xăng dầu 10

1.1.1. Xăng dầu và vai trò của xăng dầu trong phát triển kinh tế và đời sống xã hội 10

1.1.2. Đặc điểm của kinh doanh xăng dầu 14

1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kinh doanh xăng dầu 18

1.2. Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 21

1.2.1. Mục tiêu của chính sách 21

1.2.2. Những chính sách bộ phận 23

1.3. Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở một số nước 48

1.3.1. Chính sách quản lý nhà nước ở Mỹ đối với kinh doanh xăng dầu 48

1.3.2. Chính sách quản lý nhà nước ở Trung Quốc đối với kinh doanh xăng dầu 50

1.3.3. Chính sách quản lý nhà nước ở Malaixia đối với kinh doanh xăng dầu 54

1.3.4. Bài học rút ra từ các chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu của một số nước có thể áp dụng vào điều kiện của Việt Nam 56

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM 59

2.1. Hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 59

2.1.1. Sự phát triển của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 59

2.1.2. Kết quả hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 64

2.1.3. Những hạn chế trong hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 65

2.2. Phân tích các chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 68

2.2.1. Chính sách về điều kiện gia nhập thị trường 68

2.2.2. Chính sách thuế 73

2.2.3. Chính sách giá 78

2.2.4. Chính sách về tổ chức thị trường 92

2.2.5. Chính sách hạn ngạch nhập khẩu 101

2.2.6. Chính sách dự trữ 108

2.2.7. Chính sách quản lý đo lường và chất lượng xăng dầu 115

2.2.8. Chính sách phòng cháy, chữa cháy và bảo vệ môi trường 119

2.3 Đánh giá chung về chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 120

Kết luận chương 2 123

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI KINH DOANH XĂNG DẦU 124

3.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam trong thời gian tới 124

3.1.1. Xu hướng biến động của thị trường xăng dầu thế giới 124

3.1.2. Quá trình tăng trưởng và phát triển kinh tế - xã hội trong nước 125

3.1.3. Thực thi các cam kết hội nhập của Việt Nam 126

3.1.4. Chủ trương xây dựng các nhà máy lọc dầu trong nước 128

3.2. Quan điểm hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 131

3.3. Các giải pháp hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 133

3.3.1. Chuẩn hoá các điều kiện kinh doanh xăng dầu 133

3.3.2. Xây dựng biểu thuế nhập khẩu theo giá trị tuyệt đối 134

3.3.3. Trao cho doanh nghiệp quyền tự quyết định giá 135

3.3.4. Hoàn thiện chính sách về tổ chức thị trường 139

3.3.5. Bỏ chỉ tiêu nhập khẩu đối với xăng dầu 141

3.3.6. Tăng khối lượng dự trữ quốc gia về xăng dầu 143

3.4.Các điều kiện thực hiện giải pháp 144

3.4.1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh doanh xăng dầu 144

3.4.2. Tăng cường kiểm tra, giám sát đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu 145

Kết luận chương 3 148

KẾT LUẬN 149

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 150

TÀI LIỆU THAM KHẢO 151

PHỤ LỤC 157

DANH MỤC BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ

BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Chỉ tiêu hao hụt xăng dầu 15

Bảng 1.2. Những chính sách bộ phận của chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 24

Bảng 1.3. Trữ lượng dầu mỏ xác minh 33

Bảng 1.4. Cơ chế giá xăng dầu tại một số quốc gia 36

Bảng 2.1. Sản lượng xăng dầu nhập khẩu năm 2007- 2009 62

Bảng 2.2. Cơ cấu nhập khẩu xăng dầu tiêu dùng nội địa 63

Bảng 2.3. Tỷ trọng xăng dầu nhập khẩu của các đầu mối 64

Bảng 2.4. Kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam giai đoạn 2005-2009 65

Bảng 2.5. Danh sách các doanh nghiệp được cấp phép nhập khẩu xăng dầu 69

Bảng 2.6. Diễn biến điều chỉnh thuế nhập khẩu xăng dầu giai đoạn 2000- 2009 75

Bảng 2.7. Các khoản thuế đối với xăng dầu thu ở các doanh nghiệp kinh doanh nhập khẩu 77

Bảng 2.8. Các khoản thuế, phí theo quy định của pháp luật 77

Bảng 2.9. Bảng tính giá cơ sở theo Nghị định số 84/2009/NĐ-CP 86

Bảng 2.10. Các mức trích quỹ bình ổn ở mặt hàng xăng A92 90

Bảng 2.11. Sơ đồ hệ thống bán lẻ của các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu 95

Bảng 2.12. Sơ đồ mạng lưới phân phối xăng dầu tại Việt Nam 97

Bảng 2.13. Hệ thống phân phối bán lẻ tại Việt Nam 98

Bảng 2.14. Số lượng cửa hàng xăng dầu tại một số địa phương 99

Bảng 2.15 . Hạn ngạch phân bổ cho các doanh nghiệp năm 2009 103

Bảng 2.16. Sản lượng thực nhập để tiêu thụ nội địa của các doanh nghiệp năm 2009 104

Bảng 2.17. Tỷ trọng hạn mức tối thiểu và thực nhập của các doanh nghiệp nhập khẩu xăng dầu 105

Bảng 2.18. Sản lượng thực nhập so với hạn mức tối thiểu được giao của các doanh nghiệp năm 2009 106

Bảng 2.19. Số lượng dự trữ nhà nước về xăng dầu năm 2009 so với sản lượng nhập khẩu phân theo mặt hàng 112

Bảng 2.20 .Các đơn vị tham gia thực hiện dự trữ Nhà nước về xăng dầu và lượng tồn kho hàng dự trữ tính đến hết quý 3 năm 2010 113

Bảng 2.21. Danh sách 11 cửa hàng có mẫu xăng thử nghiệm không đạt chất lượng 118

Bảng 3.1 . Các nhà máy sản xuất xăng dầu hiện có (đến 30/6/2010) 128

Bảng 3.2. Các nhà máy sản xuất xăng dầu đang đầu tư và chuẩn bị được đầu tư 129

HÌNH VẼ

Hình 1.1. Cây mục tiêu của chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 21

Hình 1.2. Giá sàn 38

Hình 1.3. Giá trần 39

1. Tính cấp thiết của đề tài

LỜI MỞ ĐẦU

Xăng dầu là mặt hàng chiến lược, có vai trò rất quan trọng trong tất cả các lĩnh vực sản xuất, đời sống xã hội và bảo đảm an ninh quốc phòng. Trong cân bằng năng lượng thế giới, xăng dầu và khí thiên nhiên chiếm tỷ lệ khoảng 63%, phần còn lại thuộc về than đá (23%), điện hạt nhân và thuỷ điện (12,5%), các dạng năng lượng khác (1,5%). Chi phí về xăng dầu là một loại chi phí để sản xuất ra rất nhiều loại hàng hoá, ngay cả những hàng hoá sử dụng rất ít xăng dầu trong quá trình sản xuất vẫn đòi hỏi phải có xăng dầu để vận chuyển từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ [33]. Ở Việt Nam, chi phí về xăng dầu chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành của nhiều ngành kinh tế: chiếm 40% giá thành của ngành vận tải ôtô, 22-52% trong ngành điện, 5-17% trong ngành công nghiệp và 3-15% trong ngành nông nghiệp [35]. Có thể nói rằng xăng dầu là nguồn nhiên liệu chính cho mọi hoạt động của nền kinh tế. Vì vậy, không một quốc gia nào trên thế giới hoàn toàn thả nổi hoạt động kinh doanh xăng dầu mà luôn có sự can thiệp của Nhà nước ở các mức độ khác nhau với những công cụ khác nhau. Một sự bất ổn của thị trường xăng dầu có thể tạo ra gánh nặng đối với các nền kinh tế tuỳ thuộc vào mức độ mà một quốc gia phụ thuộc vào xăng dầu nhập khẩu (về phương diện này thì hiện Việt Nam đang phải nhập khẩu phần lớn lượng xăng dầu tiêu dùng trong nước) và việc tiêu thụ xăng dầu tương đối so với tổng sản phẩm quốc dân (về phương diện này thì các quốc gia đang phát triển chịu nhiều ảnh hưởng hơn so với các quốc gia công nghiệp phát triển do có tỷ lệ tiêu thụ xăng dầu so với tổng sản phẩm quốc dân cao hơn). Chính vì vậy, các chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu là thực sự có giá trị trong nghiên cứu, đặc biệt là đối với Việt Nam, một nước đang phát triển và phải nhập khẩu phần lớn xăng dầu tiêu dùng trong nước.

Thực tế ở Việt Nam trong những năm qua, hoạt động kinh doanh xăng dầu đang ngày càng phát triển. Nếu như trước đây chỉ có một doanh nghiệp nhà nước độc quyền kinh doanh xăng dầu thì đến nay cả nước có 12 doanh nghiệp nhà nước đầu mối nhập khẩu xăng dầu và rất nhiều doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu trên thị trường nội địa. Khối lượng xăng dầu nhập khẩu, tiêu thụ trên thị trường nội địa không ngừng tăng (khoảng 10% mỗi năm). Kết cấu hạ tầng và phương tiện phục vụ kinh doanh xăng dầu từng bước được tăng cường theo hướng hiện đại hoá. Hệ thống phân phối bán lẻ đã được phủ kín trên 63 tỉnh thành. Các khoản thu từ hoạt động kinh doanh xăng dầu vào ngân sách Nhà nước mỗi năm lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng. Có thể nói rằng, hoạt động kinh doanh xăng dầu trong những năm qua dưới sự quản lý của Nhà nước đã góp phần ổn định thị trường trong nước, thúc đẩy sản xuất phát triển và ổn định đời sống nhân dân kể cả trong điều kiện tình hình chính trị thế giới diễn biến phức tạp. Thực tế đã cho thấy, các chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu luôn được đổi mới và hoàn thiện theo hướng thúc đẩy thị trường xăng dầu phát triển, đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp, quyền lợi của người tiêu dùng và thu ngân sách nhà nước. Chính sách thuế nhập khẩu thường xuyên được điều chỉnh phù hợp với biến động giá trên thị trường thế giới. Chính sách giá cũng đã tạo được sự ổn định trong một khoảng thời gian dài, kể cả khi giá xăng dầu thế giới có biến động bất thường góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước....

Tuy nhiên, chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu hiện vẫn còn nhiều bất cập. Ví dụ như việc sử dụng các chính sách thuế, giá và chỉ tiêu nhập khẩu chưa đồng bộ dẫn đến sự gián đoạn nguồn cung ở một số thời điểm nhạy cảm, tăng gánh nặng cho ngân sách nhà nước và tạo sức ỳ cho các doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu đồng thời dẫn đến cuộc rượt đuổi