Căn Cứ Xác Lập Tài Sản Chung Của Vợ Chồng

Chương 2‌

NỘI DUNG CỦA CHẾ ĐỘ TÀI SẢN CHUNG CỦA VỢ CHỒNG THEO LUẬT HN&GĐ NĂM 2000

2.1. Căn cứ xác lập tài sản chung của vợ chồng

Cũng như Luật HNGĐ năm 1986, Luật HNGĐ năm 2000 thừa nhận sự tồn tại của ba khối tài sản trong thời kỳ hôn nhân của vợ chồng: tài sản chung của vợ chồng, tài sản riêng của vợ và tài sản riêng của chồng. Trong đó, khối tài sản chung của vợ chồng được nhà làm luật dành nhiều sự quan tâm và bảo vệ bởi lẽ, để đảm bảo cuộc sống chung của vợ chồng khi quan hệ hôn nhân được xác lập đòi hỏi cần phải có một khối tài sản chung đáp ứng thỏa mãn nhu cầu về tinh thần, vật chất của vợ chồng, nghĩa vụ chăm sóc lẫn nhau giữa vợ chồng, nghĩa vụ chăm sóc và nuôi dưỡng con cái.

Theo quy định tại Điều 27 Luật HN&GĐ năm 2000, tài sản chung của vợ chồng bao gồm:

- Tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân; tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho chung và những tài sản khác mà vợ chồng thoả thuận là tài sản chung;

- Quyền sử dụng đất mà vợ chồng có được sau khi kết hôn;

- Tài sản mà vợ, chồng đang có tranh chấp là tài sản riêng của mỗi bên nhưng không có chứng cứ để chứng minh đó là tài sản riêng.

Như vậy, kế thừa Luật HN&GĐ năm 1986, Luật HN&GĐ năm 2000 quy đinh về căn cứ, nguồn gốc, thành phần các loại tài sản thuộc sở hữu chung của vợ chồng trên cơ sở không áp dụng chế độ hôn ước đối với việc xác định tài sản chung của vợ chồng mà áp dụng chế độ tài sản pháp định: cụ thể là chế độ cộng đồng tạo sản. Đặc biệt, Luật HN&GĐ năm 2000 quy định

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

cả nguyên tắc suy đoán để xác định những tài sản giữa vợ chồng đang có tranh chấp nhưng không đủ cơ sở chứng minh là tài sản riêng của vợ, chồng. Theo đó, những tài sản này được coi là thuộc khối tài sản chung của vợ chồng (khoản 3 Điều 27). Đây là quy định mới của Luật HN&GĐ năm 2000, nó xuất phát từ thực tiễn cuộc sống, thông qua công tác xét xử và nhằm hướng tới việc đảm bảo cao nhất quyền và lợi ích của các bên, bảo đảm được sự công bằng trên cơ sở vì lợi ích chung của gia đình và của vợ chồng.

2.1.1. Căn cứ vào thời kỳ hôn nhân

Xét về căn cứ pháp lý để xác lập tài sản chung của vợ chồng thì căn cứ vào thời kỳ hôn nhân là căn cứ cơ bản nhất. Về nguyên tắc, tất cả những tài sản do vợ hoặc chồng tạo ra, không cần thiết là cả hai cùng trực tiếp tạo ra, không phụ thuộc vào công sức đóng góp của vợ hoặc chồng và không phụ thuộc vào điều kiện vợ chồng ở chung hay ở riêng trong thời kỳ hôn nhân đều thuộc khối tài sản chung của vợ chồng.

Theo điểm 7 Điều 8 Luật HN&GĐ năm 2000, thời kỳ hôn nhân được hiểu là: “Khoảng thời gian tồn tại quan hệ vợ chồng, tính từ ngày đăng ký kết hôn đến ngày chấm dứt hôn nhân”. Thời kỳ hôn nhân được tính từ khi hai bên nam nữ kết hôn cho đến khi hôn nhân chấm dứt khi một bên chết hoặc ly hôn; và việc kết hôn phải được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận theo đúng thủ tục và các điều kiện kết hôn theo Luật định. Tuy nhiên trong thực tế có nhiều trường hợp vợ chồng sống chung với nhau không có đăng ký kết hôn, khi phát sinh mâu thuẫn có yêu cầu xin ly hôn và chia tài sản chung. Để giải quyết tình trạng này, khi xem xét hậu quả của việc chia tài sản chung của vợ chồng sẽ áp dụng theo quy định tại Nghị quyết số 35/2000/QH10 và Thông tư số 01/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP ngày 03/01/2001

hướng dẫn thi hành Nghị quyết số 35/2000/QH10 ngày 9/6/2000 của Quốc hội về việc thi hành Luật HNGĐ. Theo đó, những trường hợp nam nữ chung

sống với nhau như vợ chồng mà chưa đăng ký kết hôn trước ngày Luật HN&GĐ năm 2000 có hiệu lực (01/01/2001) được giải quyết như sau:

- Trong trường hợp quan hệ vợ chồng được xác lập trước ngày 03/01/1987 (ngày Luật HN&GĐ năm 1986 có hiệu lực) mà chưa đăng ký kết hôn thì được đăng ký kết hôn, nếu một bên hoặc cả hai bên có yêu cầu ly hôn thì Tòa án thụ lý vụ án và áp dụng quy định về ly hôn của Luật HN&GĐ năm 2000 để giải quyết theo thủ tục chung. Quan hệ vợ chồng của họ vẫn được công nhận kể từ ngày xác lập quan hệ vợ chồng (ngày họ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng), kể cả trường hợp họ không đăng ký kết hôn.

- Đối với trường hợp nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng từ ngày 03/01/1987 đến trước ngày 01/01/2001 (ngày Luật HN&GĐ năm 2000 có hiệu lực) mà có đủ điều kiện kết hôn, nhưng chưa đăng ký kết hôn và đang chung sống với nhau như vợ chồng, thì theo quy định tại điểm b khoản 3 Nghị quyết số 35/2000/QH10 của Quốc hội họ có nghĩa vụ đăng ký kết hôn kể từ ngày 01/01/2001 cho đến ngày 01/01/2003; do đó, cần phân biệt như sau:

 Kể từ ngày 01/01/2001 cho đến ngày 01/01/2003 nếu họ chưa đăng ký kết hôn hoặc đã đăng ký kết hôn mà họ có yêu cầu ly hôn, thì quan hệ của họ vẫn được công nhận là đã xác lập kể từ ngày họ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng, chứ không phải kể từ ngày đăng ký kết hôn.

 Kể từ sau ngày 01/01/2003 mà họ không đăng ký kết hôn, thì theo quy định tại điểm b khoản 3 Nghị quyết số 35/2000/QH10 của Quốc hội họ không được công nhận là vợ chồng.

 Kể từ sau ngày 01/01/2003 họ mới đăng ký kết hôn thì quan hệ vợ chồng của họ chỉ được công nhận là đã xác lập kể từ ngày họ đăng ký kết hôn.

Để được coi nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng, nếu họ có đủ điều kiện để kết hôn theo quy định của Luật HN&GĐ năm 2000 và thuộc một trong các trường hợp sau đây:

 Có tổ chức lễ cưới khi về chung sống với nhau;

 Việc họ về chung sống với nhau được gia đình (một bên hoặc cả hai bên) chấp nhận;

 Việc họ về chung sống với nhau được người khác hay tổ chức chứng kiến;

 Họ thực sự có chung sống với nhau, chăm sóc, giúp đỡ nhau, cùng nhau xây dựng gia đình.

Thời điểm nam và nữ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng là ngày họ tổ chức lễ cưới hoặc ngày họ về chung sống với nhau được gia đình (một hoặc cả hai bên) chấp nhận hoặc ngày họ về chung sống với nhau được người khác hay tổ chức chứng kiến hoặc ngày họ thực sự bắt đầu chung sống với nhau, chăm sóc, giúp đỡ nhau, cùng nhau xây dựng gia đình.

- Đối với trường hợp nam và nữ bắt đầu chung sống với nhau như vợ chồng từ ngày 01/01/2001 trở đi mà không đăng ký kết hôn, thì theo quy định tại khoản 1 Điều 11 Luật HN&GĐ năm 2000, họ không được pháp luật công nhận là vợ chồng; nếu một trong các bên hoặc cả hai bên có yêu cầu ly hôn, thì Toà án thụ lý vụ án để giải quyết và áp dụng điểm c khoản 3 Nghị quyết số 35/2000/QH10 của Quốc hội, khoản 1 Điều 11 Luật HN&GĐ năm 2000 tuyên bố không công nhận họ là vợ chồng; nếu họ có yêu cầu về nuôi con và chia tài sản, thì Toà án áp dụng khoản 2 và khoản 3 Điều 17 của Luật HN&GĐ năm 2000 để giải quyết theo thủ tục chung.

Như vậy, việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến những trượng hợp vợ chồng sống chung với nhau nhưng không đăng ký kết hôn trong những năm qua vẫn thừa nhận khối tài sản chung của vợ chồng phát sinh kể từ thời điểm nam nữ sống chung với nhau đối với những trường hợp sống chung trước ngày 03/01/1987. Trường hợp sống chung với nhau như vợ chồng sau ngày 03/01/1987 đến trước ngày 01/01/2001 chỉ được thừa nhận thời điểm xác lập chế độ tài sản chung kể từ ngày sống chung nếu họ đã đăng

ký kết hôn trước ngày 01/01/2003 hoặc có yêu cầu ly hôn trước ngày 01/01/2003. Sau ngày 01/01/2003, nếu họ không đăng ký kết hôn thì không được nhà nước thừa nhận là hôn nhân hợp pháp. Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau, nhiều trường hợp sống chung như vợ chồng trước ngày 01/01/2001 vẫn chưa được cấp giấy chứng nhận kết hôn. Vì vậy, để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của công dân, Bộ Tư pháp đã ra Chỉ thị số 02/2003/CT-BTP ngày 14/7/2003 về việc tiếp tục đăng ký kết hôn cho các trường hợp nam và nữ chung sống với nhau như vợ chồng như sau: đối với những trường hợp sống chung như vợ chồng từ ngày 03/01/1987 đến ngày 01/01/2001, có đủ điều kiện kết hôn theo Luật HN&GĐ năm 2000 và đã xin đăng ký kết hôn (đã được rà soát và lập danh sách) nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận kết hôn trong thời hạn quy định tại Điểm a Mục 3 Nghị quyết số 35/2000/QH10 vẫn được quyền đăng ký kết hôn đến trước ngày 01/8/2004 và quan hệ vợ chồng của họ được pháp luật công nhận kể từ thời điểm bắt đầu chung sống với nhau trên thực tế.

Đối với trường hợp vợ, chồng bị Toà án tuyên bố là đã chết, quyết định của Toà án đã có hiệu lực pháp luật, sau này vì lý do nào đó mà người vợ, chồng đã bị Toà án tuyên bố chết nay họ lại trở về, theo quy định tại Đi ều 26 Lu ật HN&GĐ n ăm 2 0 00 th ì quan hệ hôn nhân đương nhiên được khôi phục nếu vợ hoặc chồng của người đó chưa kết hôn với người khác. Tuy nhiên, Luật HN&GĐ năm 2000 không có quy định về việc tài sản chung của vợ chồng được giải quyết như thế nào? Quan hệ tài sản chung của vợ chồng có đương nhiên được khôi phục hay không? Những tài sản do người chồng, vợ kia tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác của người chồng, người vợ kia tạo ra trong khoảng thời gian từ khi phán quyết tuyên bố người vợ, chồng chết có hiệu lực pháp luật đến khi người vợ, chồng đó trở về sẽ thuộc khối tài sản chung của vợ

chồng hay tài sản riêng của người chồng, vợ? Những giao dịch dân sự mà người vợ hoặc chồng đã giao kết nhằm mục đích đáp ứng nhu cầu của gia đình thuộc nghĩa vụ riêng hay thuộc nghĩa vụ chung của vợ chồng theo Điều 25 Luật HN&GĐ? Những vấn đề này chưa được pháp luật dự liệu cụ thể. Để tạo căn cứ pháp lý thống nhất khi áp dụng, luật HN&GĐ cần thiết phải dự liệu cụ thể về trường hợp này [11, tr.205 - 206].

2.1.2. Căn cứ vào nguồn gốc của tài sản

Căn cứ vào nguồn gốc của tài sản, tài sản chung của vợ chồng bao gồm những tài sản sau:

Tài sản do vợ hoặc chồng tạo ra trong thời kỳ hôn nhân

Khoản 1 Điều 27 Luật HN&GĐ năm 2000 quy định: tài sản do vợ, chồng tạo ra trong thời kỳ hôn nhân là tài sản chung của vợ chồng. Tuy nhiên, Luật HN&GĐ cũng như các văn bản hướng dẫn đều chưa có quy định về thuật ngữ “tài sản do vợ, chồng tạo ra”. Có thể hiểu “tài sản do vợ, chồng tạo ra” là những tài sản có dạng vật chất cụ thể, là kết quả do lao động trực tiếp của vợ, chồng tạo ra (ví dụ như tự mình xây nhà, trồng cây, đóng bàn, ghế… hoặc có thể là những tài sản có được không phải từ chính kết quả do lao động trực tiếp của vợ hoặc chồng mà từ việc vợ, chồng tham gia vào các giao dịch dân sự như: mua, bán, tặng cho...).

Thu nhập hợp pháp của vợ, chồng trong thời kỳ hôn nhân

Cũng theo Khoản 1 Điều 27 Luật HN&GĐ năm 2000, “thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh và những thu nhập hợp pháp khác của vợ chồng trong thời kỳ hôn nhân” cũng là tài sản chung của vợ chồng.

Thu nhập của vợ, chồng có thể được hiểu là những lợi ích vật chất mà vợ, chồng có được từ một hoạt động nào đó, bao gồm các khoản tiền công, tiền lương phát sinh từ việc tham gia lao động; hoa lợi, lợi tức phát sinh từ hoạt động sản xuất, kinh doanh. Đây là khoản thu nhập thường xuyên và có ý nghĩa quan

trọng đối với đời sống gia đình cũng như đối với sự phát triển xã hội.

Ngoài ra, Luật còn quy định thêm “những thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân” của vợ chồng cũng được xem là tài sản chung của vợ chồng. Theo Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP, những thu nhập này bao gồm: tiền thưởng, tiền trợ cấp, tiền trúng thưởng xổ số, mà vợ, chồng có được hoặc tài sản mà vợ chồng được xác lập quyền sở hữu đối với vật vô chủ; vật không xác định được ai là chủ sở hữu; đối với vật bị chìm đắm, chôn dấu được tìm thấy; vật do người khác đánh rơi, bị bỏ quên; đối với gia súc, gia cầm bị thất lạc; đối với vật nuôi dưới nước theo quy định từ Điều 247 đến Điều 252 của BLDS 1995... (nay là Điều 239 đến Điều 244 BLDS năm 2005). Về mặt kỹ thuật lập pháp, đây là quy phạm liệt kê không đầy đủ, do đó,

để xác định được các loại tài sản khác được mô tả bởi dấu “…”, cần xác định đặc trưng chung của tài sản được mô tả, đó là:

- Không có yếu tố đền bù khi xác lập sở hữu;

- Không do tư nhân trực tiếp quản lý trước khi xác lập sở hữu (tài sản vô chủ hoặc do nhà nước quản lý)

Như vậy, các loại tài sản tuy chưa được quy phạm liệt kê, nhưng thỏa mãn đồng thời hai dấu hiệu trên đều thuộc khoản thu nhập khác.

Với quy định về căn cứ xác lập tài sản chung của vợ chồng tại Khoản 1 Điều 27 Luật HN&GĐ năm 2000 và Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP, cần phải thống nhất quan điểm khi xác định quyền sở hữu đối với hoa lợi, lợi tức thu được từ tài sản riêng của vợ, chồng: là tài sản riêng hay tài sản chung của vợ chồng?

Nếu dựa vào quy định của BLDS năm 2005 (Khoản 3 Điều 170 và Điều 235) thì hoa lợi, lợi tức thuộc quyền sở hữu riêng của người vợ hoặc người chồng kể từ thời điểm người vợ, người chồng thu được hoa lợi, lợi tức từ tài sản riêng của mình. Nhưng nếu dựa trên quy định của Luật HN&GĐ thì

những hoa lợi, lợi tức thu được từ tài sản riêng của người vợ hoặc người chồng sẽ được xem là “những thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân”, và vì vậy, tài sản này sẽ được xác định là tài sản chung của vợ chồng. Tuy nhiên, do đặc tính cơ bản của quan hệ hôn nhân là tính cộng đồng, vợ chồng cùng chung sức, chung ý chí tạo dựng tài sản chung nhằm bảo đảm nhu cầu đời sống chung của gia đình, vợ chồng cùng nhau tạo lập, phát triển khối tài sản chung không phân biệt công sức đóng góp của mỗi người và không nhất thiết phải do cả hai vợ chồng cùng trực tiếp tạo ra. Do đó, pháp luật của một số nước như Pháp, Thái Lan đều quy định tất cả những tài sản do vợ, chồng tạo ra trong thời kỳ hôn nhân đều là tài sản chung của vợ chồng.

Chính vì vậy, Luật HN&GĐ của Nhà nước ta cần có quy định cụ thể đối với trường hợp xác định hoa lợi, lợi tức thu được từ tài sản riêng của vợ hoặc chồng trong thời kỳ hôn nhân nhằm tạo cơ sở pháp lý để các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền áp dụng chế độ tài sản chung của vợ chồng một cách thống nhất và hợp lý.

Tài sản do vợ chồng được thừa kế chung, được tặng cho chung

Đây là trường hợp xác lập tài sản chung của vợ chồng dựa trên quyền định đoạt của chủ sở hữu hoặc theo quy định của pháp luật về thừa kế. Trong thời kỳ hôn nhân, vợ chồng có thể được người khác tặng cho chung tài sản hoặc được hưởng thừa kế chung một khối di sản. Những tài sản này thuộc khối tài sản chung của vợ chồng. Tuy nhiên, nếu trong hợp đồng tặng cho chung hoặc di chúc để lại thừa kế chung cho vợ chồng mà chủ sở hữu tài sản đã xác định phần tài sản cho mỗi bên vợ, chồng thì phần tài sản được tặng cho riêng hoặc thừa kế riêng của mỗi người là tài sản riêng của vợ, chồng. Tài sản đó chỉ trở thành tài sản chung của vợ chồng khi cả hai vợ chồng cùng thống nhất thỏa thuận nhập vào khối tài sản chung.