Quan Điểm Và Chủ Trương Của Đảng Và Nhà Nước Ta Về Nhà Văn Hóa

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NHÀ VĂN HÓA‌

1.1. Lý luận về chính sách phát triển nhà văn hóa

1.1.1. Một số khái niệm cơ bản

1.1.1.1. Nhà văn hóa

Theo Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn từ điển Bách khoa Việt Nam (2019), “thiết chế văn hóa là chỉnh thể văn hóa hội tụ đầy đủ các yếu tố: cơ sở vật chất, bộ máy tổ chức, nhân sự, quy chế hoạt động, nguồn kinh phí; chỉ riêng ngôi nhà hoặc công trình văn hóa chưa đủ để gọi là thiết chế văn hóa” [16].

Tại các huyện miền núi, có nhiều dân tộc cùng sinh sống nên nhà văn hóa còn được gọi bằng các tên khác như nhà văn hóa cộng đồng/nhà sinh hoạt cộng đồng.

Nhà văn hóa là cơ quan giáo dục ngoài nhà trường có sử dụng các biện pháp, phương pháp chuyên môn nghiệp vụ để thu hút đông đảo quần chúng đến tham gia các hoạt động văn hóa xã hội trong thời gian rỗi để bồi dưỡng, hoàn thiện và phát triển nhân cách, để thỏa mãn nhu cầu tinh thần của quần chúng.

Quần chúng đến tham gia các hoạt động văn hóa, xã hội tại nhà văn hóa trong thời gian rỗi, thời gian mà con người không lệ thuộc vào bất kỳ hoạt động sinh tồn nào, không lệ thuộc vào bất kỳ bổn phận nào. Hay theo Các-Mác: “Thời gian rỗi không chỉ dành cho nghe nhạc, xem phim, các trò chơi giải trí mà còn dành cho sự phát triển trí tuệ, cho việc tăng cường sức khỏe, phát triển năng lực của bản thân. Bản chất của hoạt động rỗi là sáng tạo, thỏa mãn nhu cầu đời sống tinh thần, bổ sung, nâng cao chất lượng hoạt động tất yếu”[5].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 89 trang tài liệu này.

Tại Việt Nam, từ nhiều năm qua, nhà văn hóa thôn, xóm, buôn là nơi thường diễn ra các hoạt động văn hóa – văn nghệ, thể dục – thể thao truyền thống của cộng đồng dân cư. Bởi vậy, nơi đây đã trở thành trung tâm sinh hoạt

cộng đồng của mỗi thôn, xóm, buôn, tiểu khu góp phần bảo vệ và phát huy hiệu quả nhất các giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời xây dựng những nếp sinh hoạt văn hóa văn minh trong cộng đồng dân cư.

Như vậy, nhà văn hóa là một thiết chế văn hóa hàng ngày đồng hành với đời sống nhân dân và là một phần không thể thiếu của xã hội. Vì vậy, nhà văn hóa có vai trò quan trọng trong việc xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở tại địa phương.

1.1.1.2. Phát triển

Theo Hội đồng Quốc gia chỉ đạo biên soạn từ điển Bách khoa Việt Nam (2019), “phát triển là phạm trù triết học chỉ ra tính chất của những biến đổi đang diễn ra trong thế giới. Phát triển là một thuộc tinh của vật chất. Mọi sự vật và hiện tượng của hiện thực không tồn tại trong trạng thái khác nhau từ khi xuất hiện đến lúc tiêu vong,… nguồn gốc của phát triển là sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập” [16, tr.13].

Trong phép biện chứng duy vật, khái niệm “phát triển” dùng để chỉ quá trình vận động theo chiều hướng đi lên của sự vật: từ trình độ thấp lên trình độ cao hơn, từ đơn giản đến phức tạp, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của một sự vật. Quá trình vận động đó diễn ra vừa dần dần, vừa nhảy vọt để đưa tới sự ra đời của cái mới thay thế cái cũ.

Sự phát triển là kết quả của quá trình thay đổi dần về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất, quá trình diễn ra theo đường xoắn ốc và hết mỗi chu kỳ sự vật lặp lại dường như sự vật ban đầu nhưng ở mức (cấp độ) cao hơn.

Trong luận văn này, khái niệm phát triển được hiểu là một quá trình tiến hóa của mọi xã hội, mọi cộng đồng dân tộc, trong đó các chủ thể lãnh đạo và quản lý, bằng các chiến lược và chính sách thích hợp với những đặc điểm về lịch sử, chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của xã hội và cộng đồng dân tộc mình tạo ra, huy động và quản lý các nguồn lực tự nhiên và con người nhằm đạt được

những thành quả bền vững và được phân phối công bằng cho các thành viên trong xã hội vì mục đich không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống của họ.

1.1.1.3. Chính sách phát triển nhà văn hóa

Với sự phát triển ngày càng nhanh và mạnh của nền kinh tế - xã hội, đời sống của người dân cũng ngày càng phát triển, trình độ dân trí càng cao nên càng cần quan tâm nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho người dân, nhất là tại các vùng nông thôn.

Khái niệm chính sách phát triển nhà văn hóa được hiểu là một tập hợp các quyết định của Nhà nước về công tác xây dựng nhà văn hóa cho người dân trên một địa bàn nhất định.

1.1.2. Vai trò của phát triển nhà văn hóa

Để đáp ứng nhu cầu về sinh hoạt văn hóa, thể thao ngày càng tăng cao của nhân dân, việc phát triển nhà văn hóa ngày càng trở nên cấp thiết. Phát triển nhà văn hóa để phù hợp với sự đổi mới linh hoạt về nội dung và hình thức tổ chức các hoạt động. Từ những hoạt động này, việc phát triển nhà văn hóa sẽ ngày càng khẳng định được vai trò của mình, vừa tổ chức tốt hoạt động tại chỗ, vừa là nơi giúp đỡ các địa phương đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ về chuyên môn, nghiệp vụ; hướng dẫn, tổ chức hoạt động văn hóa, thể thao cho hệ thống Nhà văn hóa – Khu thể thao cơ sở.

Tại các địa phương, nhà văn hóa là nơi diễn ra nhiều hoạt động văn hóa, thể thao phong phú phục vụ nhân dân vào các dịp lễ lớn như dịp mừng Đảng – mừng Xuân, kỷ niệm ngày lễ lớn và sự kiện của địa phương. Chất lượng phong trào văn hóa, văn nghệ - thể dục, thể thao cơ sở từng bước được nâng lên thông qua các mô hình hoạt động câu lạc bộ, thường xuyên tổ chức tuyên truyền lưu động, tổ chức cuộc liên hoan, hội thi, hội diễn cấp cơ sở cũng như tham gia đầy đủ hội thi, liên hoan, thu hút các tầng lớp nhân dân tham gia biểu diễn, thi đấu,

cổ vũ, góp phần làm phong phú thêm đời sống vật chất của nhân dân. Do đó, việc phát triển nhà văn hóa sẽ đáp ứng được đa dạng các nhu cầu này.

Phát triển nhà văn hóa còn giúp đáp ứng các nhu cầu sinh hoạt tối thiểu của nhân dân, đảm bảo nơi họp, sinh hoạt của các đoàn thể, tổ chức các hoạt động phong trào văn hóa, văn nghệ, thể dục, thể thao, vui chơi, giải trí, nơi sinh hoạt của các câu lạc bộ,… Phát triển nhà văn hóa sẽ cung cấp môi trường sinh hoạt cộng đồng rộng rãi, thoải mái, hiện đại hơn, từ đó thu hút được đông đảo tầng lớp nhân dân tham gia sinh hoạt, góp phần nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho nhân dân.

Phát triển nhà văn hóa còn tạo điều kiện cho các địa phương tổ chức các câu lạc bộ chuyên đề, đội, nhóm (câu lạc bộ thơ, văn, vò thuật, khiêu vũ, nhiếp ảnh; các lớp năng khiếu đàn, hát, múa, thể dục, thể thao; các đội văn nghệ truyền thống...). Các câu lạc bộ đã thu hút đông đảo hội viên tham gia; tạo ra những sân chơi bổ ích cho nhiều đối tượng, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần, nâng cao thể chất cho nhân dân, đồng thời tìm kiếm, phát hiện những nhân tố mới, kinh nghiệm hay nhằm thúc đẩy sự phát triển văn hóa, thể thao trong quần chúng nhân dân.

Ngoài ra, phát triển nhà văn hóa cũng là một cách tuân thủ theo quy định của Đảng và Nhà nước Việt Nam về chính sách hoàn thiện các thiết chế nhà văn hóa.

1.1.3. Quan điểm và chủ trương của Đảng và Nhà nước ta về nhà văn hóa

Nhà văn hóa là một thiết chế văn hóa, một trong những công cụ để Đảng và Nhà nước sử dụng để xây dựng và phát triển văn hóa. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, với các đặc trưng dân tộc, nhân văn, dân chủ

và khoa học. Với tầm quan trọng này, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn coi trọng việc xây dựng và phát triển văn hóa. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã đề ra quan điểm, nhiệm vụ, giải pháp cơ bản cho việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.

Quyết định số 2164/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ về Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013-2020, định hướng đến năm 2030 ngày 11 tháng 11 năm 2013 [32]. Theo Quyết định này, hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở phục vụ cộng đồng thuộc ngành văn hóa, thể thao và du lịch quản lý gồm:

- Nhà văn hóa – khu thể thao ở thôn và tương đương;

- Trung tâm văn hóa – thể thao ở xã, phường, thị trấn;

- Trung tâm văn hóa – thể thao ở huyện, quận, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh;

- Trung tâm văn hóa cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Theo đó, quy hoạch hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở nhằm tổ chức các cơ sở hoạt động văn hóa, thể thao trên địa bàn dân cư, đáp ứng nhu cầu sáng tạo, hưởng thụ văn hóa, thể thao của các tầng lớp nhân dân; đồng thời làm nhiệm vụ tuyên truyền, cổ động phục vụ các nhiệm vụ chính trị của Trung ương và địa phương. Quy hoạch hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở đồng bộ về cơ sở vật chất, trang thiết bị; tổ chức bộ máy, cán bộ; tổ chức các hoạt động; thu hút và tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân thường xuyên đến sinh hoạt, hưởng thụ văn hóa, luyện tập thể dục, thể thao và vui chơi giải trí. Phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở phải gắn với Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở các địa phương và phù hợp với Quy hoạch sử dụng đất, Quy hoạch đô thị và khu dân cư. Nâng cao hiệu quả quản lý của các cấp chính quyền; phát huy vai trò quản lý nhà nước của ngành văn hóa, thể thao, du lịch

và năng lực tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở; đẩy mạnh thực hiện xã hội hóa trong việc xây dựng, phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở.

Tại cấp huyện, đến năm 2020, 90% số đơn vị hành chính cấp huyện có Trung tâm Văn hóa – Thể thao; 30% số đơn vị hành chính cấp huyện có Nhà Thiếu nhi và 10% số đơn vị hành chính cấp huyện có Nhà văn hóa Lao động.

Quyết định 2563/QĐ-BVHTTDL phê duyệt đề án “Nâng cao hiệu quả hoạt động thiết chế văn hóa thể thao ở nông thôn” của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ngày 03 tháng 08 năm 2015 [7]. Mục tiêu của đề án này là Hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao ở nông thôn được củng cố phát triển đồng bộ, khai thác có hiệu quả, không ngừng nâng cao chất lượng hoạt động đáp ứng nhu cầu sáng tạo, hưởng thụ văn hóa, thể thao, vui chơi giải trí của các tầng lớp nhân dân; đồng thời làm nhiệm vụ tuyên truyền, cổ động phục vụ các nhiệm vụ chính trị; từng bước khắc phục tình trạng chênh lệch về mức hưởng thụ văn hóa, thể thao, vui chơi giải trí của nhân dân ở các vùng, miền, khu vực trong cả nước, tạo nền tảng vững chắc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, xây dựng nông thôn mới, xây dựng văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Đổi mới cơ chế quản lý, khuyến khích xã hội hóa đối với các hoạt động trong thiết chế văn hóa, thể thao ở nông thôn phải thu hút và tạo điều kiện thuận lợi để nhân dân thường xuyên đến sinh hoạt, hưởng thụ văn hóa, luyện tập thể dục, thể thao, vui chơi giải trí.

1.1.4. Hệ thống chính sách về nhà văn hóa

1.1.4.1. Công cụ chính sách phát triển nhà văn hóa tại khu vực nông thôn Phần lớn các chính sách quan trọng trong hệ thống chính sách phát triển

nhà văn hóa tại khu vực nông thôn được thể hiện qua các văn bản quan trọng như quyết định, đề án, quy hoạch, thông tư, … do Chính phủ, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch ban hành. Đây là những văn bản có tính chất hướng dẫn,

chỉ đạo cho các hoạt động phát triển nhà văn hóa tại khu vực nông thôn được phát triển theo đúng quan điểm của Đảng và Nhà nước.

Có thể nói, các chính sách ban hành đúng thời điểm, phù hợp với nhu cầu xã hội, thể hiện sự quan tâm của Đảng, chính phủ nói chung và UBND tỉnh nói riêng về phát triển nhà văn hóa.

1.1.4.2. Thể chế chính sách phát triển nhà văn hóa

Thể chế chính sách phát triển nhà văn hóa là tập hợp tất cả các quy định của Nhà nước, Chính phủ, các cơ quan ban ngành có liên quan về phát triển văn hóa nói chung và phát triển thiết chế nhà văn hóa nói riêng. Toàn bộ hệ thống tổ chức và hệ thống giám sát mọi hoạt động xã hội này giúp các quan hệ xã hội liên quan đến chính sách phát triển nhà văn hóa kết hợp lại với nhau, đảm bảo cho các cộng đồng hoạt động nhịp nhàng.

1.2. Lý luận về thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa

1.2.1. Chủ thể thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa

Phát triển nhà văn hóa không chỉ là nhiệm vụ, trách nhiệm của riêng một cá nhân hay tổ chức nào bởi các chính sách phát triển nhà văn hóa nằm trong hệ thống quan điểm, chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển văn hóa. Trong các hoạt động phát triển văn hóa, phát triển nhà văn hóa chỉ là một nội dung. Do đó, việc thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa ở cấp huyện sẽ do nhiều chủ thể đảm nhiệm.

Các cơ quan chuyên ngành tại địa phương, đặc biệt là Phòng Văn hóa – Thông tin là cơ quan thường trực tổ chức triển khai thực hiện chương trình, kế hoạch; chủ trì triển khai các nội dung về phát triển nhà văn hóa và đời sống văn hóa cơ sở; trình Chủ tịch UBND quyết định các giải pháp tăng cường công tác chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa; hướng dẫn các ngành, cơ quan thuộc UBND huyện xây dựng kế hoạch thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa và dự toán ngân sách hàng năm.

1.2.2. Các bước thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa

1.2.2.1. Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách

Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách là bước đầu tiên, giúp định hướng các hoạt động sau này. Trên cơ sở các quan điểm của Đảng về phát triển nhà văn hóa, các cơ quan quản lý nhà nước tiến hành xây dựng các kế hoạch triển khai chính sách phát triển nhà văn hóa trên địa bàn. Đây là nhiệm vụ quan trọng trong tổ chức thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa. Trên thực tế, hiệu quả của việc thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa phụ thuộc vào tính chính xác, tính khả thi của các kế hoạch thực hiện chính sách của Nhà nước. Kế hoạch tổ chức thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa đã quy định rò trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị cũng như chế độ báo cáo, kinh phí tổ chức thực hiện. Các đơn vị, cơ quan được giao nhiệm vụ cụ thể sẽ tiến hành xây dựng các kế hoạch cho xây dựng và phát triển nhà văn hóa ở địa phương mình phụ trách, từ đó giúp cho việc thực hiện các chính sách đạt hiệu quả cao nhất.

1.2.2.2. Phổ biến, tuyên truyền thực hiện chính sách

Để người dân ở các địa phương cũng như các cán bộ, viên chức tại các địa phương nắm được các chính sách phát triển nhà văn hóa, cần phải thực hiện phổ biến, tuyên truyền chính sách phát triển nhà văn hóa.

Phổ biến, tuyên truyền thực hiện chính sách phát triển nhà văn hóa là tập hợp các cách thức giúp đưa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước về phát triển nhà văn hóa đến gần với người dân hơn để nâng cao nhận thức của họ.

Nội dung tuyên truyền gồm các chính sách, pháp luật, chương trình, kế hoạch về phát triển nhà văn hóa; hiệu quả của phát triển nhà văn hóa; tầm quan trọng của sự phối hợp giữ các ban ngành; các xã, thôn, bản điển hình,