Một số đặc điểm dịch tễ và hiệu quả can thiệp đối với nhiễm khuẩn hô hấp cấp của trẻ dưới 5 tuổi tại huyện Chợ Mới - tỉnh Bắc Cạn

ĐÀM THỊ TUYẾT

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP ĐỐI VỚI NHIỄM KHUẨN HÔ HẤP CẤP Ở TRẺ DƯỚI 5 TUỔI TẠI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Thái Nguyên - 2010

xiv

ĐÀM THỊ TUYẾT

MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ VÀ HIỆU QUẢ CAN THIỆP ĐỐI VỚI NHIỄM KHUẨN HÔ HẤP CẤP Ở TRẺ DƯỚI 5 TUỔI TẠI HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN

Chuyên ngành: Vệ sinh xã hội học và Tổ chức y tế Mã số: 62.72.73.15

LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS. Nguyễn Thành Trung

2. GS.TS. Trương Việt Dũng

Thái Nguyên - 2010

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong Luận án là trung thực và chưa công bố dưới bất kỳ hình thức nào.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2010

NGHIÊN CỨU SINH

Đàm Thị Tuyết

LỜI CẢM ƠN

* Tôi xin trân trọng cảm ơn tới:

- Ban Giám đốc, Ban sau đại học - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ, tạo

điều kiện tốt nhất cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án.

- Ban Giám hiệu, Khoa Sau đại học, các phòng ban chức năng Trường Đại học Y - Dược đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập.

- Ban chủ nhiệm và toàn thể cán bộ nhân viên Khoa Vi sinh - Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận án.

- Bộ môn Y xã hội học, Bộ môn Nhi, Bộ môn Sức khoẻ nghề nghiệp cùng toàn cán bộ, giảng viên, kỹ thuật viên khoa Y tế công cộng đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận án.

* Với lòng biết ơn chân thành, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới:

- Phó giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Thành Trung - Phó Hiệu Trưởng Trường Đại học Y - Dược Thái Nguyên - Giám đốc bệnh viện ĐKTWTN, người thầy đã trực tiếp, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong nghiên cứu và hoàn thành luận án này.

- Giáo sư, Tiến sỹ Trương Việt Dũng - Vụ Trưởng vụ Khoa học và Đào tạo - Bộ Y tế, người thầy đã trực tiếp, hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong nghiên cứu và hoàn thành luận án này.

- Phó giáo sư, Tiến sỹ Hoàng Khải Lập – Trưởng bộ môn Dịch tễ, Phó giáo sư, Tiến sỹ Đỗ Văn Hàm – Trưởng bộ môn Sức khoẻ nghề nghiệp ; Phó giáo sư, Tiến sỹ Đàm Khải Hoàn – Trưởng bộ môn Y học Cộng đồng Trường Đại học Y – Dược Thái Nguyên đã giúp đỡ và chỉ dẫn cho tôi những ý kiến qúy báu trong quá trình học tập và nghiên cứu.

* Để góp phần vào sự thành công của luận án. Tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới:

- Ban Giám đốc sở Y tế tỉnh Bắc Kạn, Phòng Y tế, Trung tâm Y tế huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn, chính quyền địa phương, cán bộ y tế xã, nhân viên y tế thôn bản và nhân dân các xã: Quảng Chu, Yên Đĩnh, Như Cố, Bình Văn, Thanh Bình, Nông Hạ, Hoà Mục đã giúp tôi trong quá trình thực hiện luận án tốt nghiệp.

Tôi xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè và gia đình đã tạo điều kiện giúp đỡ, động viên, khích lệ tôi trong quá trình nghiên cứu luận án.

Xin chân thành cảm ơn.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2010

Nghiên cứu sinh

Đàm Thị Tuyết

MỤC LỤC

Lời cam đoan i

Lời cảm ơn ii

Mục lục iii

Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt vi

Danh mục các bảng viii

Danh mục các biểu đồ xi

Danh mục các hình xii

Danh mục sơ đồ xiii

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1. Tình hình bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp 3

1.1.1. Tình hình mắc bệnh và tử vong do nhiễm khuẩn hô hấp cấp trên Thế

giới 3

1.1.2. Tình hình mắc bệnh và tử vong do nhiễm khuẩn hô hấp cấp tại Việt

Nam 5

1.2. Căn nguyên và các yếu tố nguy cơ của bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp 6

1.2.1. Trên Thế giới 6

1.2.2. Tại Việt Nam 11

1.3. Một số giải pháp can thiệp phòng chống nhiễm khuẩn hô hấp cấp được thực hiện trên Thế giới và Việt Nam 14

1.3.1. Tình hình trên Thế giới 14

1.3.2. Tình hình tại Việt Nam 17

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 21

2.1. Đối tượng nghiên cứu 21

2.1.1. Nghiên cứu mô tả 21

2.1.2. Nghiên cứu can thiệp 21

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 21

2.2.1. Địa điểm nghiên cứu 21

2.2.2. Thời gian nghiên cứu 21

2.3. Phương pháp nghiên cứu 22

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu 22

2.3.2. Phương pháp chọn mẫu 24

2.3.3. Chỉ số nghiên cứu 27

2.3.4. Phương pháp thu thập số liệu 31

2.4. Nội dung can thiệp 32

2.4.1. Chuẩn bị cộng đồng 32

2.4.2. Triển khai truyền thông - giáo dục sức khoẻ tại cộng đồng 33

2.4.3. Triển khai theo dõi dọc tình hình mắc nhiễm khuẩn hô hấp cấp của trẻ tại cộng đồng 33

2.4.4. Can thiệp dự phòng bằng uống thuốc tăng cường miễn dịch (Broncho - Vaxom) 34

2.4.5. Triển khai theo dõi dọc trẻ mắc NKHHC đến trạm y tế xã 34

2.4.6. Giám sát các hoạt động can thiệp 35

2.4.7. Đánh giá sau can thiệp 35

2.5. Phương pháp xử lý số liệu 36

2.6. Khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu 36

2.7. Phương pháp xử lý hạn chế sai số 37

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 40

3.1. Thông tin chung về địa điểm nghiên cứu 40

3.2. Một số đặc điểm dịch tễ nhiễm khuẩn hô hấp cấp ở trẻ dưới 5 tuổi tại

địa điểm nghiên cứu 42

3.3. Căn nguyên và yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn hô hấp dưới cấp 47

3.3.1. Kết quả cấy dịch tỵ hầu ở trẻ nhiễm khuẩn hô hấp cấp tại khu vực nghiên cứu 47

3.3.2. Các yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn hô hấp dưới cấp 48

3.4. Hiệu quả can thiệp phòng chống nhiễm khuẩn hô hấp cấp ở trẻ 51

3.4.1. Kết quả thực hiện hoạt động can thiệp tại cộng đồng 51

3.4.2. Hiệu quả của biện pháp can thiệp 52

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 77

4.1. Thực trạng NKHHC trẻ em dưới 5 tuổi tại Chợ Mới, Bắc Kạn 77

4.1.1. Tình hình nhiễm khuẩn hô hấp cấp chung 77

4.1.2. Thực trạng vi khí hậu tại Chợ Mới, Bắc Kạn 79

4.1.3. Thực trạng vi khuẩn gây nhiễm khuẩn hô hấp cấp 81

4.2. Các yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn hô hấp dưới cấp 82

4.3. Hiệu quả của can thiệp cộng đồng phòng chống NKHHC ở trẻ em 87

4.3.1. Mô hình can thiệp phòng chống NKHHC ở trẻ em 87

4.3.2. Hiệu quả của can thiệp phòng chống NKHHC 95

KẾT LUẬN 105

1. Một số đặc điểm dịch tễ nhiễm khuẩn hô hấp cấp ở trẻ dưới 5 tuổi tại huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn trước can thiệp 105

2. Yếu tố liên quan đến nhiễm khuẩn hô hấp dưới cấp 105

3. Hiệu quả của biện pháp can thiệp đối với nhiễm khuẩn hô hấp cấp tại cộng đồng 105

KHUYẾN NGHỊ 107

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ALRI : Nhiễm khuẩn hô hấp dưới cấp

(Acute lower Respiratory infection)

ARI : Nhiễm khuẩn hô hấp cấp

(Acute Respiratory infection)

BVĐKTW : Bệnh viện đa khoa trung ương

CAP : Viêm phổi mắc phải cộng đồng

(Community Acquired Pneumonia)

CBCC : Cán bộ công chức

CBYT : Cán bộ y tế

CSSKBĐ : Chăm sóc sức khỏe ban đầu

CSYT : Cơ sở y tế

CT : Can thiệp

CYO : Năm quan sát trẻ (Child – years of observation)

ĐC : Đối chứng

IMCI : Lồng ghép chăm sóc trẻ bệnh

(Intergrated management of childhood illness)

KAP : Kiến thức, thái độ, thực hành

( Knowledge, Attitude, Practice)

KVP : Không viêm phổi

LĐTB – XH : Lao động thương binh xã hội

NC : Nghiên cứu

NCS : Nghiên cứu sinh

NKHH : Nhiễm khuẩn hô hấp

NKHHC : Nhiễm khuẩn hô hấp cấp

NKHHCT : Nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính

NVYTTB : Nhân viên y tế thôn bản