Mô hình cửa hàng tiện lợi tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp

CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN VỀ MÔ HÌNH CỬA HÀNG TIỆN LỢI‌‌

I. Các khái niệm về mô hình cửa hàng tiện lợi

1. Các khái niệm về mô hình cửa hàng tiện lợi

“Cửa hàng tiện lợi” được dịch ra từ các thuật ngữ nước ngoài: “convenience store” (tiếng Anh) hay “konbini” (tiếng Nhật)…, trong đó “convenience” có nghĩa là “tiện lợi” và store là “cửa hàng”. Tại Việt Nam mô hình cửa hàng tiện lợi có thể có nhiều tên gọi khác như cửa hàng tiện nghi, cửa hàng tiện ích, cửa hàng tiện dụng hay cửa hàng 24 giờ… Hiện nay có một số cách hiểu khác nhau về mô hình cửa hàng tiện lợi, ví dụ:

Theo định nghĩa của Oxford Advanced’s Learner Dictionary thì Cửa hàng tiện lợi đơn giản là “một cửa hàng bán thực phẩm, báo chí, … và thường mở cửa 24 giờ một ngày”[23].

Cách hiểu đơn giản trên đây phần nào giúp chúng ta hiểu được đặc điểm về mặt hàng và thời gian mở cửa của một cửa hàng tiện lợi. Báo Sài Gòn tiếp thị online cũng cung cấp một khái niệm tuy ngắn gọn nhưng khá đầy đủ về mô hình cửa hàng tiện lợi, đó là: “một cửa hàng nhỏ ở địa phương bán chủ yếu là các mặt hàng thiết yếu, mở cửa khuya hoặc suốt 24 giờ, viết tắt là c-store”[7]. Ở khái niệm này, chúng ta hiểu thêm được về tính chất mặt hàng của một cửa hàng tiện lợi, đó là những mặt hàng thiết yếu và thuật ngữ viết tắt “c-store”.

Mô hình cửa hàng tiện lợi rất phổ biến trên thế giới. Đó là một loại cửa hàng nhỏ trong đó bán kẹo, kem, nước ngọt…, vé số, báo, tạp chí, cùng với một số lựa chọn các nguồn cung cấp lương thực, thực phẩm và tạp phẩm. Những cửa hàng tiện lợi có bán xăng dầu cũng có thể bán kèm dầu máy, dung dịch lau kính chắn gió, dung dịch làm mát động cơ, và bản đồ. Thông thường các vật dụng dùng trong phòng tắm (xà phòng, bàn chải, khăn tắm…) và các

sản phẩm vệ sinh khác cũng được bày bán, và một số các cửa hàng tiện lợi cũng cung cấp các dịch vụ thanh toán hiện đại và các loại đồ uống có cồn. Những cửa hàng tiện lợi thường nằm dọc theo các tuyến phố náo nhiệt, trong các khu đô thị với dân cư đông đúc, bên cạnh các trạm xăng dầu, gần nhà ga đường sắt hoặc các trung tâm giao thông vận tải khác. Tại các quốc gia, hầu hết các cửa hàng tiện lợi có thời gian mở cửa dài hơn các mô hình kinh doanh bán lẻ khác, một số đang được mở trong suốt 24 giờ, nhưng khách hàng phải trả giá cho sự tiện lợi này với giá cả cao hơn đối với hầu hết các mặt hàng. Đây là một cách hiểu khá đầy đủ về mô hình cửa hàng tiện lợi. Từ cách hiểu này, và dựa trên tìm hiểu thực tế, người viết khóa luận có thể rút ra một số đặc điểm chủ yếu của mô hình cửa hàng tiện lợi như sau:

 Về quy mô: Cửa hàng tiện lợi thường có quy mô nhỏ, lớn hơn một tiệm tạp hóa kiểu truyền thống nhưng nhỏ hơn một siêu thị.

 Về mặt hàng: Cửa hàng tiện lợi thường bày bán những mặt hàng thiết yếu và cung cấp các dịch vụ thiết yếu như: lương thực, thực phẩm, tạp phẩm, báo chí, dịch vụ thẻ thanh toán hiện đại…

 Về vị trí: Cửa hàng tiện lợi thường nằm dọc theo các tuyến phố náo nhiệt, nằm trong các khu dân cư đông đúc, nằm gần các trạm xăng dầu hoặc các trạm giao thông vận tải như nhà ga đường sắt, bến xe buýt, ga tàu điện ngầm, sân bay…

 Về thời gian hoạt động: Cửa hàng tiện lợi thường mở cửa khuya hoặc suốt 24 giờ, thời gian mở cửa dài hơn hẳn các mô hình bán lẻ khác.

Theo ông Lê Trí Thông - chủ nhiệm dự án “Hỗ trợ phát triển mạng lưới bán lẻ” của Trung tâm Xúc tiến hàng Việt Nam chất lượng cao, khái niệm cửa hàng tiện lợi ở Việt Nam còn khá mới mẻ và chưa rõ ràng. Ở nước ngoài, do các siêu thị, đại siêu thị nằm ngoài khu dân cư, phương tiện chủ yếu của người dân là xe hơi nên việc xuất hiện nhiều cửa hàng tiện lợi để phục vụ nhu cầu tại chỗ của người dân là rất cần thiết. Do đó, từ lâu khái niệm cửa

hàng tiện lợi đã không còn xa lạ trên thế giới. Còn ở Việt Nam, cho đến nay vẫn chưa có một khái niệm rõ ràng từ phía nhà nước về mô hình cửa hàng tiện lợi do đó tác giả khóa luận dù đã cố gắng tìm hiểu nhưng vẫn chưa đưa ra được khái niệm trong các văn bản nhà nước về cửa hàng tiện lợi tại Việt Nam.

Tóm lại, có thể có rất nhiều định nghĩa khác nhau về mô hình cửa hàng tiện lợi nhưng từ các định nghĩa khác nhau này, người ta vẫn thấy rõ các đặc điểm của khái niệm cửa hàng tiện lợi là:

1. Dạng cửa hàng bán lẻ

2. Áp dụng phương thức tự phục vụ

3. Kinh doanh những hàng hóa thiết yếu

4. Tiện lợi

5. Sáng tạo nghệ thuật trong trưng bày hàng hóa

Thứ nhất, cửa hàng tiện lợi là cửa hàng bán lẻ, được quy hoạch và tổ chức kinh doanh dưới hình thức một cửa hàng khang trang, tiện lợi với trang thiết bị và cơ sở vật chất hiện đại, văn minh do thương nhân đầu tư và quản lý. Cửa hàng tiện lợi thực hiện chức năng bán lẻ, tức là bán hàng hóa trực tiếp cho người tiêu dùng cuối cùng để họ sử dụng chứ không phải để bán lại.

Thứ hai, cửa hàng tiện lợi áp dụng phương thức bán hàng tự phục vụ (self service). Tuy đây là đặc trưng lớn nhất của mô hình siêu thị nhưng ở các nước phát triển, không chỉ các siêu thị bán hàng theo phương thức tự phục vụ mà còn có hàng loạt các cửa hàng bán lẻ hiện đại khác cũng áp dụng phương thức này. Tuy nhiên phải khẳng định rằng phương thức tự phục vụ là sáng tạo kỳ diệu của kinh doanh siêu thị nói riêng và hệ thống bán lẻ hiện đại nói chung, và là cuộc “cách mạng” trong lĩnh vực thương mại bán lẻ. Phương thức tự phục vụ giúp cho người mua cảm thấy thoải mái khi được tự do lựa chọn, ngắm nghía, so sánh hàng hóa mà không cảm thấy bị cản trở từ phía người bán. Cũng chính vì vậy mà các cửa hàng tiện lợi phải niêm yết giá cả một cách rõ ràng để người mua không phải tốn công hỏi giá, mặc cả, tiết kiệm

được thời gian. Ngoài ra, phương thức thanh toán cũng rất thuận tiện vì hàng hóa gắn với mã vạch, mã số được đem ra quầy tính tiền bằng máy và tự động in hóa đơn. Hình ảnh các quầy tính tiền hiện đại luôn là biểu tượng cho các cửa hàng tự chọn, tự phục vụ. Tất cả những yếu tố này được khai thác triệt để nhằm đem lại sự thỏa mãn cho khách hàng.

Thứ ba, hàng hóa trong cửa hàng tiện lợi chủ yếu là các hàng hóa thiết yếu. Chưa bàn đến vấn đề chất lượng, ta có thể thấy cửa hàng tiện lợi là loại cửa hàng phục vụ cho đại đa số tầng lớp dân cư.

Thứ tư, “tiện lợi” trong “cửa hàng tiện lợi” được hiểu là tiện lợi về thời gian mở cửa, tiện lợi về mặt hàng, tiện lợi về vị trí cửa hàng và tiện lợi về cách bày trí hàng hóa trong cửa hàng. Để được công nhận là 1 cửa hàng tiện lợi thì ít nhất cũng phải thỏa mãn được một số điều kiện sau:

 Tiện lợi về thời gian (convenience of time): Thường các cửa hiệu phải mở cửa trên 14 giờ, mở cửa khuya hoặc suốt 24 giờ. Như thế mới thật sự gọi là tiện lợi cho khách hàng vì bất cứ khi nào khách hàng cần thì cửa hàng đều chào đón.

 Tiện lợi về hàng hóa (convenience of product): Các cửa hàng tiện lợi chỉ bán một số loại mặt hàng thiết yếu với kích cỡ, bao bì tiện lợi cho khách hàng. Và trên thế giới, các mặt hàng chính của cửa hàng tiện lợi là thực phẩm, đồ uống có thể sử dụng ngay…

 Tiện lợi về vị trí (Convenience of location): Các cửa hàng tiện lợi phải nằm ở vị trí tiện lợi cho khách hàng, nghĩa là gần khu vực giao thông, gần khu dân cư, có nơi đậu xe tạm thời.

 Tiện lợi về cách bày trí hàng hóa trong cửa hàng (convenience of display): Hàng hóa trong cửa hàng tiện lợi phải được bày trí sao cho khách hàng dễ dàng tìm được mặt hàng họ cần trong thời gian ngắn nhất.

Thứ năm, những cửa hàng tiện lợi có tham khảo các nghiên cứu về siêu thị để tiến hành tối ưu hóa không gian bán hàng. Hàng hóa bày bán trong

cửa hàng tiện lợi là những hàng hóa thiết yếu. Do người bán không có mặt tại các quầy hàng nên hàng hóa phải có khả năng “tự quảng cáo”, lôi cuốn người mua hàng dựa trên nghiên cứu cách thức vận động của người mua hàng khi vào cửa hàng.

2. So sánh mô hình cửa hàng tiện lợi với các mô hình kinh doanh bán lẻ khác

2.1. Giới thiệu chung về các mô hình kinh doanh bán lẻ hiện đại trên thế giới.

Bán lẻ nói chung là hoạt động kinh doanh bằng cách mua với số lượng lớn từ nhà sản xuất, hoặc nhà bán sỉ rồi chia nhỏ và bán lẻ cho người tiêu dùng nhằm phục vụ nhu cầu cá nhân hay gia đình. Nhà bán lẻ là người chuyên bán một số chủng loại sản phẩm hoặc dịch vụ nhất định cho người tiêu dùng để họ sử dụng vào mục đích cá nhân. Trên thế giới có rất nhiều mô hình bán lẻ. Từ những cửa hàng tạp hóa nhỏ lẻ truyền thống cho đến những mô hình hiện đại phức tạp nhiều tầng. Có thể nói không có một giới hạn nào về số lượng và chủng loại các mô hình bán lẻ trong thế giới bán lẻ đa dạng. Vậy làm thế nào để phân biệt được các mô hình bán lẻ? Điểm khác biệt chính là sự tập hợp những chủng loại hàng hóa và dịch vụ mà mô hình bán lẻ

đó chọn vào danh mục phục vụ, và bao gồm những yếu tố dưới đây:

- Đặc tính của chủng loại hàng hóa và dịch vụ mà cửa hàng ấy phục vụ.

- Chính sách giá mà cửa hàng ấy theo đuổi.

- Chính sách của cửa hàng đối với hoạt động quảng cáo và khuyến mãi.

- Chính sách của cửa hàng về mặt thiết kế, trưng bày.

- Vị trí ưa chuộng.

- Qui mô của cửa hàng.

Có thể nói việc lựa chọn mô hình bán lẻ là quyết định quan trọng nhất đối với một chiến lược bán lẻ. Các mô hình bán lẻ trên thế giới vô cùng đa dạng, nhưng chung qui lại, dưới đây là những mô hình bán lẻ phổ biến nhất:

- Cửa hàng tiện lợi (Convenience store).

Ví dụ: 7-Eleven, chuỗi cửa hàng tiện lợi đầu tiên và lớn nhất trên thế giới.

- Cửa hàng đặc chủng hay cửa hàng chuyên doanh (Speciality store). Ví dụ: Toy "R" Us (khoảng 40% thị phần đồ chơi trẻ em trên thị trường Hoa Kỳ).

- Siêu thị (Super market).

Ví dụ: CoopMart, Safeway's, Sainsbury's, Krogers ...

- Cửa hàng giảm giá (Discounted store).

Ví dụ: Wal-Mart, K-Mart...

- Trung tâm bán lẻ (Superstore or combination store). Ví dụ: Wal-Mart, K-Mart, Target, Best Buy ...

- Trung tâm thương mại hay cửa hàng bách hóa (Department store). Ví dụ: Diamond Plaza (HCM), Parkson (HCM), J C Penny...

- Đại siêu thị (Hypermarket). Ví dụ: Carrefour, Big C...

- Kho hàng (Warehouse store).

Ví dụ: Metro, Sam's Club, Costco...

- Trung tâm mua sắm (Shopping mall). Ví dụ: Citymart, Maximart…

- Bán hàng theo catalogue (Direct catalogue retailing).

Ví dụ: Sears, J C Penny…

- Cửa hàng trên mạng Internet (Web store). Ví dụ: Amazon, Ebay...

2.2. So sánh mô hình cửa hàng tiện lợi với các mô hình kinh doanh bán lẻ khác

Đặt trong tương quan so sánh với các mô hình kinh doanh bán lẻ khác, chúng ta sẽ có cách hiểu rõ ràng hơn về khái niệm mô hình cửa hàng tiện lợi. Các khái niệm dưới đây được thời báo Sài Gòn tiếp thị online đưa ra đồng thời với khái niệm về mô hình cửa hàng tiện lợi:

- Cửa hàng tiện lợi (convenience store): “một cửa hàng nhỏ ở địa phương bán chủ yếu là các mặt hàng thiết yếu, mở cửa khuya hoặc suốt 24 giờ, viết tắt là c-store” [19].

- Siêu thị (supermarket): “được dùng nhiều nhất để chỉ một diện tích bán hàng từ 400m2 đến 2.500m2 với ít nhất 70% hàng hoá là thực phẩm và các hàng hoá thường xuyên khác” [19].

- Trung tâm thương mại (department store): “một cửa hàng với diện tích bán hàng thông thường từ 2.500m2 trở lên, bán chủ yếu là các loại hàng hoá phi thực phẩm và có ít nhất là 5 nhóm ngành hàng bố trí trong các khu vực khác nhau, thông thường là ở các tầng khác nhau” [19].

- Đại siêu thị (hypermarket): “một cửa hàng với diện tích bán hàng trên 2.500m2 , với ít nhất 35% diện tích đó dành cho các sản phẩm không thiết yếu. Đại siêu thị thường ở các vị trí xa trung tâm hoặc đóng vai trò là cửa hàng trung tâm trong một khu mua sắm hay trung tâm mua sắm” [19].

Dựa trên cơ sở những khái niệm vừa nêu ở trên cùng những hiểu biết thực tế, người viết khóa luận xin đưa ra bảng sau:

Bảng 1.1 : so sánh mô hình cửa hàng tiện lợi với siêu thị, trung tâm thương mại và đại siêu thị

Stt

Điểm so sánh Mô hình	Diện tích bán hàng (m2)	Mặt hàng và cách bày trí	Vị trí và thời gian mở cửa
1	Cửa hàng tiện lợi	Dưới 400.	Chủ yếu là các mặt hàng thiết yếu, bày trí thuận tiện cho khách hàng.	Ở địa phương, mở cửa khuya hoặc suốt 24 giờ trong một ngày.
2	Siêu thị	Từ 400 đến 2500.	70% hàng hoá là thực phẩm và các hàng hoá thường xuyên khác.	Thường mở cửa 12 giờ trong một ngày.
3	Trung tâm thương mại	Trên 2500.	Chủ yếu là các loại hàng hoá phi thực phẩm và có ít nhất là 5 nhóm ngành hàng bố trí trong các khu vực khác nhau, thông thường là ở các tầng khác nhau.	Thường mở cửa 12 giờ trong một ngày.
4	Đại siêu thị	Trên 2500.	Ít nhất 35% diện tích dành cho các sản phẩm không thiết yếu	Thường ở các vị trí xa trung tâm hoặc đóng vai trò là cửa hàng trung tâm trong một khu mua sắm hay trung tâm mua sắm. Thường mở cửa 12 giờ trong một ngày.