Chế độ hôn sản trong Luật hôn nhân và gia đình năm 2014

Bảng 2.20. Trị giá đồ dùng lâu bền bình quân 1 hộ điều tra có đồ dùng lâu bền 76

Bảng 2.21. Tỷ lệ hộ có tài sản cố định chia theo tài sản cố định chủ yếu 78

Bảng 2.22. Tổng thu bình quân 1 hộ/năm 79

Bảng 2.23. Tổng chi phí sản xuất kinh doanh bình quân 1 hộ/năm 80

Bảng 2.24. Thu nhập bình quân 1 hộ/năm 81

Bảng 2.25. Chi cho giáo dục, đào tạo bình quân 1 người đi học trong 12

tháng qua 85

Bảng 2.26. Tỷ lệ sử dụng dịch vụ y tế của các cơ sở y tế 88

Bảng 2.27. Tỷ lệ phần trăm dân số được nhận trợ cấp an sinh xã hội, theo

nhóm nghèo 92

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 133 trang tài liệu này.

Bảng 3.1. Một số chỉ tiêu tổng hợp về phát triển kinh tế - xã hội huyện Văn

Chấn đến năm 2015 101

DANH MỤC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ

Hình 2.1. Cơ cấu sử dụng đất đai huyện Văn Chấn 30

Hình 2.2. Cơ cấu tổng sản phẩm trên địa bàn theo giá hiện hành 40

Hình 2.3. Số người tham gia BHXH theo ngành và loại hình sử dụng lao động qua các năm..52 Hình 2.4. Số người nhận BHXH dài hạn và ngắn hạn 2006 - 2008 57

Hình 2.5. Biến đổi tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh và các huyện, thị giai đoạn 2006 - 2008 (%) 72

Hình 2.6. Ngành nghề sản xuất kinh doanh chính của hộ 75

Hình 2.7. Tổng thu nhập của hộ năm 2008 82

Hình 2.8. Kinh phí nhận được từ trợ cấp giáo dục, y tế 83

Hình 2.9. Mức độ nghèo khi loại trừ từng loại trợ cấp 93

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề an sinh xã hội đang là vấn đề thu hút quan tâm của toàn xã hội. Trên 20 năm đổi mới và phát triển, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong xây dựng đất nước. Mặc dù vậy, bên cạnh những thành tựu đạt được, quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường cũng xuất hiện những mặt tiêu cực tác động đến đời sống xã hội. Trong đó, vấn đề an sinh xã hội (ASXH) cần được quan tâm hơn cả. Hàng loạt các vấn đề về an sinh xã hội nảy sinh ở các lĩnh vực đời sống, đặc biệt trong các lĩnh vực Bảo hiểm y tế (BHYT) và an sinh xã hội cho người nghèo và những nhóm dân cư bị thiệt thòi như trẻ em, người già, dân di cư, người khuyết tật…

Hiện nay, các chính sách an sinh xã hội ở Việt Nam còn nhiều bất cập và hạn chế. Đối tượng tham gia Bảo hiểm xã hội (BHXH) còn thấp (khoảng 15%). Phần lớn nông dân, lao động tự do và các đối tượng khác trong khu vực phi chính thức chưa được tham gia bảo hiểm y tế hoặc người dân không muốn tham gia bảo hiểm y tế do chất lượng khám, chữa bệnh theo chế độ bảo hiểm y tế chưa tốt. Hệ thống chính sách trợ giúp đặc biệt (người có công) quá phức tạp, nhiều chế độ, rất khó quản lý từ khâu giám định, xét duyệt đến chi trả trợ cấp. Công tác xoá đói giảm nghèo chưa bền vững; nguy cơ tái nghèo cao nhất là ở vùng thường xuyên bị thiên tai, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn; một số chính sách bao cấp kéo dài, chậm được sửa đổi, bổ sung; việc tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản có chất lượng còn hạn chế; khoảng cách thu nhập và mức sống giữa nhóm hộ giàu và nhóm hộ nghèo, giữa các vùng kinh tế, giữa thành thị và nông thôn vẫn có xu hướng gia tăng. Việt Nam đã thành công trong nỗ lực giảm tỷ lệ nghèo từ hơn 60% năm 1990 xuống còn 18,1% năm 2004 (theo chuẩn cũ), năm 2008 còn 13% (theo chuẩn mới) phần lớn nhờ tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, với mức tăng bình quân 8 - 9% mỗi năm. Duy trì được đà tăng trưởng kinh tế hiện nay là điều kiện cần nhưng chưa đủ. Tăng trưởng phải đi liền với bình đẳng và phải mang lại lợi ích cho tất cả các vùng và nhóm dân cư trong nước. Phần đông người nghèo ở nước ta sống trong

hoàn cảnh bị tách biệt về mặt địa lý, dân tộc, ngôn ngữ, xã hội và kinh tế, tình trạng chênh lệch và bất bình đẳng xã hội giữa các vùng, giới tính và nhóm dân cư ngày càng tăng. Trong khi các vùng đô thị được hưởng lợi nhiều nhất từ các chính sách cải cách, tăng trưởng kinh tế và hệ thống an sinh xã hội, thì tình trạng nghèo vẫn giai dẳng ở nhiều vùng nông thôn Việt Nam và ở mức độ cao. Cùng với việc nỗ lực trong việc hội nhập với nền kinh tế toàn cầu sẽ tạo ra nhiều cơ hội cho sự tăng trưởng, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức đối với sự nghiệp giảm nghèo. Cùng với đà tăng trưởng kinh tế, điều hết sức quan trọng là phải tạo ra các mạng lưới an sinh xã hội nhằm giúp các nhóm dân cư dễ bị tổn thương nhất khỏi bị đẩy trở lại tình trạng nghèo đói do yếu sức khoẻ, tàn tật hay chi phí giáo dục gia tăng cho con em họ.

An sinh xã hội là một chủ trương chính sách lớn của Đảng và Nhà nước ta, giữ vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống xã hội đã được nhấn mạnh trong các kỳ đại hội Đảng, đặc biệt tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX (2001): “Khẩn trương mở rộng hệ thống bảo hiểm xã hội và an sinh xã hội. Sớm thực hiện chính sách bảo hiểm thất nghiệp đối với người lao động... Thực hiện các chính sách xã hội bảo đảm an toàn cho cuộc sống của các thành viên cộng đồng, bao gồm bảo hiểm xã hội đối với người lao động thuộc các thành phần kinh tế, cứu trợ xã hội đối với người gặp rủi ro, bất hạnh, ... thực hiện chính sách ưu đãi xã hội và vận động toàn dân tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa...”.

Trong công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội trong thời kỳ đổi mới của nước ta hiện nay, đòi hỏi phải xây dựng một hệ thống an sinh xã hội toàn diện theo hướng đảm bảo hài hoà giữa tăng trưởng kinh tế và công bằng xã hội, từng bước bao phủ hết các đối tượng trợ cấp xã hội, mở rộng các đối tượng trợ giúp cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Văn Chấn là một huyện miền núi của tỉnh Yên Bái, điều kiện kinh tế - xã hội còn rất nhiều khó khăn, hệ thống an sinh xã hội cũng mang đặc điểm chung như trên. Tuy nhiên, trợ cấp từ hệ thống an sinh xã hội có ảnh hưởng đến thu nhập và nghèo đói của người dân đặc biệt là ở vùng nông thôn vùng sâu, vùng xa...

Từ thực trạng của hệ thống an sinh xã hội, đặc biệt là ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới nghèo đói ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Vì vậy, tôi nghiên cứu đề tài "Ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái". Đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, tạo điều kiện cho các cơ quan chính quyền, đoàn thể và nhân dân có thể nhận diện bức tranh toàn cảnh về an sinh xã hội và ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới vùng nông thôn với một mức độ nhất định. Từ đó, giúp cho nhà nước có căn cứ xây dựng pháp luật, chế độ, chính sách; phương hướng hoạt động phù hợp nhằm tăng cường an sinh xã hội; cải thiện đời sống, xoá đói giảm nghèo và giảm thiểu rủi ro cho những người bị thiệt thòi trong xã hội; đưa đất nước phát triển bền vững đi lên trong nền kinh tế thị trường.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1. Mục tiêu chung

Trên cơ sở đánh giá ảnh hưởng hệ thống an sinh xã hội tới nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn, đưa ra các kiến nghị, giải pháp xây dựng hệ thống an sinh xã hội toàn diện bảo đảm giữa tăng trưởng với xóa đói giảm nghèo.

2.2. Mục tiêu cụ thể

- Hệ thống hoá các vấn đề chung về hệ thống an sinh xã hội: khái niệm, vai trò và ảnh hưởng hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề nghèo đói của hộ nông dân trên thế giới và Việt Nam.

- Thực trạng hệ thống an sinh xã hội, ảnh hưởng hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề thu nhập, nghèo đói của hộ nông dân tên địa bàn huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái.

- Kiến nghị một số giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng hệ thống an sinh xã hội toàn diện bảo đảm giữa tăng trưởng kinh tế với xoá đói giảm nghèo.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là Hệ thống an sinh xã hội và ảnh hưởng của hệ thống an sinh xã hội tới vấn đề nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn Chấn - tỉnh Yên Bái.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

* Về nội dung: Do thời gian và điều kiện nghiên cứu có hạn nên đề tài chỉ tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của trợ cấp giáo dục, trợ cấp y tế và chương trình 135 đến vấn đề nghèo đói hộ nông dân.

* Về không gian: Đề tài được thực hiện tại các cơ quan chức năng của tỉnh Yên Bái, huyện Văn Chấn và các hộ nông dân tại 8 xã và 1 thị trấn trong huyện.

* Về thời gian: Đề tài nghiên cứu sử dụng các số liệu về thực trạng của trợ cấp giáo dục, y tế và chương trình 135 trong giai đoạn 2006 - 2008 và số liệu điều tra hộ gia đình năm 2008.

4. Kết cấu của đề tài

Ngoài phần mở đầu và kết luận đề tài gồm có 3 chương

Chương 1: Tổng quan tài liệu nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu

Chương 2: Thực trạng ảnh hưởng của hệ thống ASXH tới thu nhập và nghèo đói của hộ nông dân huyện Văn chấn - tỉnh Yên Bái.

Chương 3: Một số giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng hệ thống ASXH toàn diện bảo đảm giữa tăng trưởng kinh tế với xóa đói giảm nghèo.

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

1.1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1.1.Hệ thống an sinh xã hội

1.1.1.1.Khái niệm

* An sinh xã hội: Theo tiếng Anh, ASXH thường được gọi là Social Security và khi dịch ra tiếng Việt, ngoài ASXH thì thuật ngữ này còn được dịch là bảo đảm xã hội, bảo trợ xã hội, an ninh xã hội, an toàn xã hội… với những ý nghĩa không hoàn toàn tương đồng nhau. Theo nghĩa chung nhất, Social Security là sự đảm bảo thực hiện các quyền của con người được sống trong hòa bình, được tự do làm ăn, cư trú, di chuyển, phát biểu chính kiến trong khuôn khổ luật pháp; được bảo vệ và bình đẳng trước pháp luật; được học tập, được có việc làm, có nhà ở; được đảm bảo thu nhập để thoả mãn những nhu cầu sinh sống thiết yếu khi bị rủi ro, tai nạn, tuổi già…Theo nghĩa này thì tầm “bao” của Social Security rất lớn. Theo nghĩa hẹp, Social Security được hiểu là sự bảo đảm thu nhập và một số điều kiện sinh sống thiết yếu khác cho người lao động và gia đình họ khi bị giảm hoặc mất thu nhập do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm; cho những người già cả, cô đơn, trẻ em mồ côi, người tàn tật, những người nghèo đói và những người bị thiên tai, dịch hoạ…Từ những cách tiếp cận khác nhau, một số nhà khoa học đưa ra những khái niệm rộng - hẹp khác nhau về ASXH, chẳng hạn:

- Theo H. Beveridge, nhà kinh tế học và xã hội học người Anh (1879 -1963), ASXH là sự bảo đảm về việc làm khi người ta còn sức làm việc và bảo đảm một lợi tức khi người ta không còn sức làm việc nữa.

- Trong Đạo luật về ASXH của Mỹ, ASXH được hiểu khái quát hơn, đó là sự bảo đảm của xã hội, nhằm bảo tồn nhân cách cùng giá trị của cá nhân, đồng thời tạo lập cho con người một đời sống sung mãn và hữu ích để phát triển tài năng đến tột độ.

Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đang sử dụng: "ASXH là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo các chăm sóc y tế và trợ cấp cho các gia đình đông con" [4].

Ở Việt Nam, thuật ngữ “An sinh xã hội” đã xuất hiện vào những năm 70 trong một số cuốn sách nghiên cứu về pháp luật của một số học giả Sài Gòn. Sau năm 1975, thuật ngữ này được dùng nhiều và đặc biệt là từ năm 1995 trở lại đây nó được dùng khá rộng rãi hơn. Thuật ngữ “an sinh xã hội” thường được các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu và những người làm công tác xã hội nhắc đến nhiều trong các cuộc hội thảo về chính sách xã hội, trên hệ thống thông tin đại chúng cũng như trong các tài liệu, văn bản dịch. Tuy nhiên, hiện nay có nhiều quan niệm khác nhau về an sinh xã hội. Có quan niệm thì coi an sinh xã hội như là “bảo đảm xã hội”, “bảo trợ xã hội”, “an toàn xã hội” hoặc là “bảo hiểm xã hội” nhưng có quan niệm khác lại cho rằng: “an sinh xã hội” là bao trùm các vấn đề nêu trên. Chúng ta có thể hiểu như sau:

An sinh xã hội là khái niệm chỉ sự bảo vệ của phương thức sản xuất đối với các thành viên bằng hệ thống chính sách và biện pháp công cộng nhằm khắc phục tình trạng hẫng hụt về kinh tế và xã hội, trước hết là của người lao động, để đổi lấy kế sinh nhai cho mình và cho gia đình, trước các rủi ro [8].

* Hệ thống an sinh xã hội: Về mặt cấu trúc trên giác độ khái quát nhất ASXH gồm những bộ phận cơ bản là

- Bảo hiểm xã hội: Đây là bộ phận lớn nhất trong hệ thống ASXH. Có thể nói, không có BHXH thì không thể có một nền ASXH vững mạnh. BHXH ra đời và phát triển từ khi cuộc cách mạng công nghiệp xuất hiện ở châu Âu. BHXH nhằm bảo đảm cuộc sống cho những người công nhân công nghiệp và gia đình họ trước những rủi ro xã hội như ốm đau, tai nạn, mất việc làm…, làm giảm hoặc mất thu nhập. Tuy nhiên, cũng do tính lịch sử và phức tạp của vấn đề, khái niệm BHXH đến nay cũng chưa được hiểu hoàn toàn thống nhất và gần đây có xu hướng hòa nhập