Bảo đảm quyền con người đối với người bị tạm giữ trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh

Đồng thời với việc nâng cao trình độ, năng lực của người tiến hành tố tụng, Nhà nước ta cũng cần có các biện pháp tăng cường đội ngũ Luật sư về tổ chức, số lượng cũng như chất lượng, nâng cao vị thế luật sư trong tố tụng hình sự, bảo đảm vai trò quan trọng của luật sư trong bảo vệ quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo.

3.3.2. Hoàn thiện chế độ trách nhiệm đối với người tiến hành tố tụng

Nâng cao trách nhiệm của Nhà nước trước công dân là giải pháp quan trọng trong việc bảo đảm thực hiện các quyền của công dân. Nhà nước không chỉ có trách nhiệm trong việc ban hành pháp luật và duy trì để quyền con người được thực hiện trên thực tế, mà còn xử lý các vi phạm pháp luật bằng các chế độ trách nhiệm khác nhau. Vì vậy, hoàn thiện chế độ trách nhiệm của người tiến hành tố tụng cũng là giải pháp cần thiết để bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sựnói chung, người bị tạm giữ nói riêng.

Trước hết cần hoàn thiện các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các hành vi xâm phạm quyền con người trong hoạt động tư pháp nói chung, người bị tạm giữ nói riêng. Theo chúng tôi, cần bổ sung vào BLHS một điều luật quy định tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng trong hoạt động tư pháp. Bởi vì, trong BLHS năm 1999 và BLHS năm 2015 mới chỉ có tội thiếu trách nhiệm để người bị giam, giữ trốn; còn thiếu trách nhiệm truy tố oan, sai, xét xử oan sai thì chưa được quy định.

Bên cạnh đó cần tiếp tục hoàn thiện phápluật về bồi thường thiệt hại do oan, sai trong tố tụng hình sự. Điều 26 Luật trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2009 đã quy định tương đối chi tiết các trường hợp Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong hoạt động tố tụng hình sự.Tuy nhiên, từ góc độ bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, theo chúng tôi vấn đề này cần được nghiên cứu tiếp theo hướng Nhà nước có trách nhiệm bồi thường thiệt hại không chỉ trong trường hợp oan, mà cả trong trường hợp điều tra, truy tố, xét xử sai gây thiệt hại cho công dân. Bởi vì, trong thực tế có trường hợp điều tra, truy tố, xét xử sai có thể gây thiệt hại lớn hơn, hậu quả nghiêm trọng hơn bị oan. Hơn nữa BLTTHS cũng quy

định bảo đảm quyền được bồi thường thiệt hại do cơ quan hoặc người có thẩm quyền tiến hành tố tụng gây ra, đây là một trong những nguyên tắc của tố tụng hình sự.

Hoàn thiện chế độ kỷ luật đối với hành vi xâm phạm quyền con người trong tố tụng hình sự. Những hành vi của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng xâm phạm quyền con người chưa đến mức độ truy cứu trách nhiệm hình sự thì tùy tính chất, mức độ phải được xử lý kỷ luật một cách hợp lý; phải được đánh giá để bãi miễn hoặc không tái bổ nhiệm các chức danh chuyên môn như Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng CQĐT, Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKS, ĐTV, KSV. Đặc biệt là những người không đủ năng lực đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của hoạt động tư pháp, đã có những vi phạm nghiêm trọng quyền con người thì không nên giao tiếp tục thực hiện các trách nhiệm, quyền hạn tố tụng nặng nề đặt ra. Tăng cường công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại tố cáo trong hoạt động tư pháp; kịp thời bổ sung, nâng cao chất lượng, kiện toàn tổ chức, biên chế đội ngũ cán bộ làm các công tác trên.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 91 trang tài liệu này.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

Những vấn đề lý luận được nghiên cứu ở Chương 1, phân tích đánh giá thực trạng ở Chương 2, nhất là trên cơ sở làm sáng tỏ những hạn chế, bất cập của pháp luật tố tụng hình sự cũng như thực tiễn áp dụng, cho phép chúng tôi đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định của BLTTHS và các giải pháp khác nâng cao hiệu quả việc bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự.

Để bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, BLTTHS năm 2015 đã sửa đổi, bổ sung một cách toàn diện, hệ thống. Tuy nhiên vẫn chưa khắc phục hết các hạn chế bất cập của BLTTHS năm 2003. Do vậy chúng tôi đề xuất một số sửa đổi bổ sung nhằm hoàn thiện nguyên tắc bảo đảm quyền được bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ; các quy định về cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng; các quy định về quyền và nghĩa vụ tố tụng của người bị tạm giữ; quy định về người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ.

Đồng thời với việc hoàn thiện các quy định của BLTTHS, cũng cần thực hiện các giải pháp khác nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng trong bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ. Trong số đó, các giải pháp quan trọng là: tăng cường hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật tố tụng hình sự; nâng cao trình độ, năng lực, nhân thức của người tiến hành tố tụng; nâng cao năng lực, vị thế của đội ngũ luật sư; hoàn thiện chế độ trách nhiệm của các cơ quantiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng đối với việc vi phạm quyền con người trong tố tụng hình sự nói chung, của người bị tạm giữ nói riêng; kiện toàn tổ chức, biên chế đội ngũ cán bộ làm công tác thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp.

KẾT LUẬN

Bảo đảm quyền con người nói chung, quyền con người của người bị tạm giữ nói riêng trong tố tụng hình sự là vấn đề rộng và chưa được nghiên cứu nhiều trong khoa học pháp lý nước ta. Đây là vấn đề khó nhưng rất quan trọng cả về lý luận và thực tiễn, nên tác giả quyết định chọn đề tài: “Bảo đảm quyền con người đối với người bị tạm giữ trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” làm Luận văn Thạc sĩ Luật học.

Với khả năng có hạn, tác giả đã cố gắng nghiên cứu và đạt được một số kết quả như sau:

1. Luận văn đã góp phần làm sáng tỏ thêm một sốvấn đề lý luận chung về quyền con người và bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự;

2. Luận văn đã phân tích các quy định của BLTTHS năm 2003, BLTTHS năm 2015 và đánh giá thực tiễn bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự Việt Nam, từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, tìm ra những hạn chế, bất cập về bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữtrong tố tụng hình sự;

3. Luận án đã đưa ra được số giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và tăng cường bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong hoạt động tố tụng hình sự.

Kết quả nghiên cứu thể hiện qua một số điểm chính như sau:

- Quyền con người là sự thống nhất biện chứng giữa “quyền tự nhiên” và “quyền xã hội”, tất yếu cần được pháp luật bảo vệ. Nhà nước Cộng hòaXHCN Việt Nam bảo đảm thực hiện quyền con người bằngcác biện pháp lập pháp cũng như thi hành pháp luật, các biện pháp liên quan đến chế độ trách nhiệm của cơ quan Nhà nước, cán bộ, công chức trong việc bảo vệ các quyền con người, xử lý vi phạm quyền con người, bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và thực hiện dân chủ trong hoạt động của Nhà nước.

- Tố tụng hình sự là hoạt động có tác động rất lớn đến quyền con người nói chung, quyền con người của người bị tạm giữ nói riêng. Vì vậy, bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ là một trong những nhiệm vụ và là mục đích quan trọng của tố tụng hình sự.Trong tố tụng hình sự, địa vị pháp lý của người bị tạm giữ họ được quy định xuất phát từ bản chất của việc tạm giữ là cách ly người bị nghi thực hiện phạm tội trong thời gian ngắn; do đó người bị tạm giữ chỉ là người bị nghi thực hiện tội phạm, quyền của người bị tạm giữ được quy định liên quan đến hai yếu tố cấu thành của tạm giữ: tính có căn cứ của việc tạm giữ và tính hợp pháp của việc tạm giữ.Từ góc độ bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự, những vấn đề quan trọng, có tính quyết định ở chỗ: Xác định đầy đủ, chính xác địa vị tố tụng (quyền và nghĩa vụ tố tụng) của các chủ thể tố tụng hình sự; Xác định hợp lý sự cần thiết và mức độ sử dụng các biện pháp cưỡng chế tố tụng, nhất là các biện pháp ngăn chặn; Quy định các nguyên tắc và thủ tục tố tụng hợp lý để hạn chế đến mức thấp nhất các vi phạm quyền con người nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả của tố tụng hình sự; Quy định đầy đủ, rò ràng quyền khiếu nại, tố cáo của họ đối với các hành vi vi phạm từ phía cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng.Do đó, khi nghiên cứu vấn đề bảo đảm quyền con người trong tố tụng hình sự cần tập trung phân tích các quy định của BLTTHS và thực hiện các quy định đó trên thực tế.

- Trong toàn bộ quá trình hình thành và phát triển của mình, Nhà nước ta luôn quan tâm đến việc bảo đảm quyền con người nói chung, quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự nói riêng từ góc độ các quy định của pháp luật cũng như từ góc độ áp dụng các quy định đó trên thực tế.Ngay từ những ngày đầu thành lập, quyền con người, quyền công dân đã được ghi nhận tương đối đầy đủ trong pháp luật nước ta. BLTTHS năm 2015đã kế thừa và phát triển các quy định của BLTTHS năm 2003 lên một bước mới, hoàn thiện các nguyên tắc tố tụng hình sự; các quy định về quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng, quyền, nghĩa vụ của người bị tạm giữ; các biện pháp ngăn chặn; các thủ tục điều tra, truy tố, xét xử. Đặc biệt, BLTTHS năm 2015 đã bổ sung một số chế định rất quan trọng

liên quan đến việc bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự.

Trong những năm qua, hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm được thực hiện nhìn chung có hiệu quả; các quy định của BLTTHS được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất; quyền con người của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo cơ bản được thực hiện.Tuy nhiên, từ góc độ bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ, hoạt động tố tụng hình sự cũng còn những hạn chế như: lạm dụng việc tạm giữ người, dẫn đến sau đó trả tự do, xử lý hành chính; tạm giữ quá hạn; quyền được bảo hộ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sảntrong một số trường hợp chưa được bảo đảm. Việc thực hiện các quy định của BLTTHS vềquyền được trình bày lời khai, quyền tự bào chữa hoặc nhờ người khác bào chữa, quyền đưa ra tài liệu, đồ vật, yêu cầu; quyền khiếu nại, tố cáo; thủ tục tạm giữ và thực hiện chế độ giam giữchưa được bảo đảm tốt. Bên cạnh đó,các yếu tố bảo đảm thực hiện quyền con người như quy định của pháp luật chưa thật phù hợp; các yếu tố về mặt tổ chức, cơ chế thực hiện; yếu tốvề mặt nhận thức, năng lực thực hiện của chủ thể thực hiện quyền con người của người bị tạm giữchưa bảo đảm.

- Từ những vấn đề lý luận được nghiên cứu, qua phân tích đánh giá thực trạng, nhất là trên cơ sở làm sáng tỏ những hạn chế, bất cập của pháp luật tố tụng hình sự cũng như thực tiễn áp dụng và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế đó cho phép chúng tôi đưa ra những kiến nghị hoàn thiện quy định của BLTTHS và các giải pháp khác nâng cao hiệu quả việc bảo đảm quyền con người của người bị tạm giữ trong tố tụng hình sự.

Chúng tôi hy vọng, các kiến nghị này sẽ góp phần vào việc hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về bảo đảm quyền con người trong thực tiễn. Tuy nhiên, đây là vấn đề phức tạp, do kiến thức có hạn nên Luận văn khó tránh khỏi khiếm khuyết, rất mong nhận được sự đóng góp, chỉ dẫn của các thầy, cô giáo, các nhà khoa học, đồng nghiệp và độc giả quan tâm.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Phạm Ngọc Anh (Chủ biên) (2005), Tư tưởng Hồ Chí Minh về quyền con người, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội;

2. Bộ Chính trị (2005), Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02-6-2005 về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020, Hà Nội.

3. Bộ Tư pháp (2012), Một số kiến thức về quyền con người, Tập 1 Quyền dân sự và chính trị, NXB Tư pháp, Hà Nội;

4. Nguyễn Đăng Dung (Chủ biên) (2004), Thể chế tư pháp trong Nhà nước pháp quyền, NXB Tư pháp, Hà Nội;

5. Đại học quốc gia Hà Nội - Khoa Luật (2006), Bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Đề tài khoa học cấp Đại học quốc gia, Hà Nội;

6. Đảng cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội;

7. Đại học quốc gia Hà Nội - Khoa Luật (2006), Bảo vệ quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, Đề tài khoa học cấp Đại học quốc gia, Hà Nội;

8. Trần Ngọc Đường (2004), Quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội;

9. Phạm Hồng Hải (1999), Bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, NXB Công an nhân dân, Hà Nội;

10. Nguyễn Quang Hiền (2008), Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hình sự Việt Nam,Luận án Tiến sĩ Luật học,Viện Nhà nước và pháp luật, Hà Nội;

11. Nguyễn Huy Hoàng (2005), Đảm bảo quyền con người trong hoạt động tư pháp ở Việt Nam,Luận án Tiến sĩ Luật học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội;