Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm đối với người chưa thành niên phạm tội

hành, hoạt động điều tra đối với bị can, bị cáo, các đương sự chưa thành niên được tiến hành theo những thủ tục khác biệt so với người thành niên. Tuy nhiên, việc xét xử các vụ án này không khác biệt lắm so với phiên tòa thông thường. Người chưa thành niên là người chưa phát triển đầy đủ về tâm sinh lý, đang trong quá trình hình thành và phát triển nhân cách, cho nên việc xét xử các vụ án liên quan đến người chưa thành niên cũng giống như các vụ án thông thường khác về phòng xét xử, vành móng ngựa, cách xưng hô… có ảnh hưởng không tốt đến quá trình phát triển nhân cách của người chưa thành niên.

Thành lập Tòa án người chưa thành niên sẽ có những tác dụng sau đây:

Một là, khuyến khích công tác xây dựng đội ngũ chuyên trách, trong đó có Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, Luật sư bảo vệ cho trẻ em, những người đã quen với các nhu cầu riêng của trẻ em vi phạm pháp luật và các thủ tục pháp lý cần áp dụng khi xử lý các vi phạm do người chưa thành niên thực hiện.

Hai là, giúp các cơ quan chức năng chuyên trách về người chưa thành niên sẽ có kỹ năng và kinh nghiệm cần thiết để đưa ra các lựa chọn xử lý theo hướng phù hợp hơn đối với người chưa thành niên.

Ba là, thúc đẩy việc thu thập thông tin thống kê về các vi phạm của người chưa thành niên và công tác xử lý.

Thành lập Tòa án người chưa thành niên là vấn đề đã được đề cập nhiều trong các hội thảo, hội nghị gần đây nhưng chưa có các phương án cụ thể, khả thi. Trước mắt, các cơ quan tiến hành tố tụng cần tập trung bồi dưỡng kiến thức về chuyên môn, nghiệp vụ về tâm sinh lý trẻ em, chăm sóc về mặt tâm lý xã hội về khoa học giáo dục người chưa thành niên cho một bộ phận cán bộ chuyên trách trong các cơ quan tiến hành tố tụng đối với người chưa thành niên phạm tội.

Hạn chế tiến tới không áp dụng hình thức xét xử lưu động đối với

người chưa thành niên phạm tội. Cần phải nhìn nhận từ nhân cách của các em ở lứa tuổi này còn chưa trưởng thành, chưa nhận thức được đầy đủ đúng sai nên khi có hành vi phạm tội và bị đưa ra xét xử, người chưa thành niên phạm tội chắc chắn sẽ có những chấn động lớn về mặt tâm sinh lý. Hơn nữa, khi xét xử lại có sự chứng kiến của rất nhiều người thân, quen, bạn bè, thầy cô, người cùng phố, cùng xóm… Điều này sẽ để lại một mặc cảm, một dấu ấn tiêu cực khó xóa đối với bản thân, ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của người chưa thành niên sau này.

Vì vậy, từ thực tiễn phạm tội của người chưa thành niên, căn cứ vào chính sách nhân đạo của Đảng và Nhà nước ta, pháp luật quốc tế về quyền trẻ em mà Việt Nam tham gia, chúng tôi kiến nghị Chính phủ hoặc Tòa án nhân dân tối cao trình Quốc hội cho phép thành lập Tòa án chuyên biệt giành cho việc xử lý người chưa thành niên phạm tội trong điều kiện hiện nay là hợp lý. Theo tinh thần Nghị quyết 49/NQ-TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 thì thệ thống các cơ quan tư pháp trong đó có ngành Tòa án phải: "Hoàn thành việc tăng thẩm quyền xét xử của Tòa án cấp huyện, chuẩn bị điều kiện thành lập Tòa án khu vực ở cấp này; từng bước đổi mới tổ chức hệ thống Tòa án nhân dân các cấp". Như vậy, khi triển khai thực hiện Nghị quyết 49/NQ-TW, các cơ quan có thẩm quyền có thể xây dựng Tòa án vị thành niên ở mỗi Tòa án khu vực bên cạnh các tòa hình sự, dân sự, hành chính, kinh tế, lao động. Trước mắt, Tòa án vị thành niên có thẩm quyền xét xử các tội phạm do người chưa thành niên thực hiện với thủ tục xét xử riêng, tiến tới về lâu dài, cần nghiên cứu để tăng thẩm quyền xét xử cho Tòa án này đối với cả những tội phạm xâm phạm người chưa thành niên. Chúng tôi cho rằng, nếu làm được như vậy mới góp phần thực hiện được mục tiêu mà Nghị quyết 49/NQ-TW đặt ra là xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại phục vụ nhân dân,

phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 124 trang tài liệu này.

Ngoài các kiến nghị hoàn thiện về mặt tổ chức nêu trên thì trong điều kiện hiện nay khi các Tòa án cấp huyện được tăng thẩm quyền, ngành Tòa án cũng cần phối hợp với các cơ quan hữu quan sớm kiện toàn đội ngũ cán bộ, Thẩm phán nhằm đáp ứng đủ số lượng Thẩm phán bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ xét xử các loại án, trong đó án có người chưa thành niên phạm tội đang có xu hướng diễn biến phức tạp.

3.2.2. Nhóm giải pháp cụ thể

3.2.2.1. Tăng cường giáo dục pháp luật cho người chưa thành niên ở Thanh Hoá

Thông qua xét xử sơ thẩm các vụ án Hình sự của Tòa án nhân dân các cấp ở Thanh Hoá, các chủ thể ADPL ngoài thực hiện tốt nhiệm vụ chuyên môn theo luật định thì hoạt động tuyên truyền, phổ biến,giáo dục pháp luật cho người chưa thành niên là vô cùng quan trọng. Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về đấu tranh phòng, chống tội phạm do người chưa thành niên thực hiện và tội phạm xâm hại trẻ em là hoạt động truyền thông, giải thích rộng rãi đến mọi tầng lớp dân cư, mọi lứa tuổi để mọi người hiểu biết các qui định của pháp luật về lĩnh vực này, nhằm nâng cao trách nhiệm của trẻ em nói chung, người chưa thành niên nói riêng và của toàn xã hội đối với việc giáo dục, phòng ngừa, ngăn chặn NCTN phạm tội và tội phạm xâm hại trẻ em. Văn kiện Đại hội VI nhấn mạnh: “Coi trọng công tác giáo dục, tuyên truyền, giải thích pháp luật” và “cần sử dụng nhiều hình thức, biện pháp để giáo dục nâng cao ý thức pháp luật cho nhân dân” [7]. Do vậy, phải coi đây là biện pháp cơ bản, thường xuyên, có ý nghĩa quyết định trong các biện pháp bảo đảm quyền trẻ em. Giáo dục pháp luật là hoạt động định hướng có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng giáo dục nhằm

mục đích hình thành sâu sắc và mở rộng ở họ tri thức pháp luật, hình thành tình cảm và lòng tin đối với pháp luật, hình thành động cơ, hành vi và thói quen xử sự phù hợp với các yêu cầu của hệ thống pháp luật. Vậy đối tượng được giáo dục pháp luật đó là: trẻ em và người chưa thành niên trong nhà trường, cộng đồng dân cư, tập thể lao động, trong các nhà tạm giữ, trại tạm giam, trường giáo dưỡng, cán bộ các cơ quan bảo vệ pháp luật, các cơ quan hữu quan có liên quan đến công tác quản lý, giáo dục trẻ em và NCTN; các tầng lớp nhân dân trong đó có thành viên gia đình của họ.

Nội dung giáo dục pháp luật cho các đối tượng trên phải có phạm vi tương đối rộng và tương đối đặc thù như:

- Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến Công ước quốc tế và văn bản pháp luật quốc tế về quyền trẻ em; các văn bản pháp luật của Nhà nước về quyền trẻ em, về đấu tranh phòng chống tội phạm NCTN và tội phạm xâm hại trẻ em, cho trẻ em vị thành niên ở Thanh Hoá.

- Tình hình người chưa thành niên vi phạm pháp luật và tội phạm xâm hại trẻ em cũng như những vi phạm pháp luật trong quá trình tiến hành tố tụng đối với các vụ án hình sự có người làm chứng là trẻ em tham gia.

Để công tác giáo dục pháp luật đạt hiệu quả thì việc tuyên truyền, phổ biến đầy đủ nội dung trên là chưa đủ, còn phụ thuộc vào hình thức giáo dục pháp luật. Theo tác giả cần phải thực hiện các hình thức tuyên truyền, phổ biến pháp luật sau:

- Tổ chức giáo dục pháp luật cho NCTN phạm tội trong các nhà trường ở Thanh Hoá từ bậc tiểu học trở lên, trên cơ sở kết hợp môn giáo dục công dân với các hoạt động giáo dục ngoại khóa. Nhà trường phải tạo điều kiện để các ngành chức năng phổ biến kiến thức về lĩnh vực này nhằm hình thành ở các em ý thức tôn trọng pháp luật như: không đánh nhau, đua xe, gây rối trật tự công cộng, đánh bạc, không xem các loại sách báo, băng hình trang web có nội dung không lành mạnh….

- Tổ chức ở Thanh Hoá các câu lạc bộ pháp luật, các cuộc thi tìm hiểu pháp luật về trẻ em và người chưa thành niên, đưa các văn bản pháp luật qui định về quyền trẻ em và đấu tranh phòng chống tội phạm NCTN, tội phạm xâm hại trẻ em vào tủ sách pháp luật theo chương trình của Bộ tư pháp.

- Tuyên truyền, phổ biến pháp luật thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng ở Thanh Hoá như: báo hình, báo viết, báo nói, tờ rơi, tranh, sách bỏ túi, các loại hình nghệ thuật… tăng cường các chuyên mục pháp luật về lĩnh vực này, có nhiều phóng sự điều tra sâu sắc, toàn diện, có hệ thống và đặc biệt lưu ý phổ biến các phương thức, thủ đoạn xúi giục lôi kéo NCTN vào con đường phạm tội, hậu quả và các hình thức xử lý như thế nào… phổ biến các biện pháp tự bảo vệ đối với trẻ em để tránh các hành vi xâm hại, tấn công của người khác…

- Tuyên truyền, phổ biến pháp luật thông qua đội ngũ tuyên truyền viên ở Thanh Hoá (do Cục bảo vệ chăm sóc trẻ em thuộc Bộ Lao động thương binh và xã hội xây dựng). Đó chính là các em đã tham gia các lớp tập huấn, đào tạo ngắn ngày, tham gia các diễn đàn trong nước và trên khu vực. Bởi chính các em trong đội ngũ này là những người hơn ai hết hiểu được những tâm tư, nguyện vọng của trẻ em. Được biết hiện nay đội ngũ tuyên truyền viên mới hình thành ở một số địa phương làm việc đạt hiệu quả cao, vì vậy các cơ quan đoàn thể cần nhân rộng mô hình này trên phạm vi toàn quốc.

Để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật phòng chống tội phạm do NCTN gây ra thì Đảng và nhà nước cần phải đào tạo, bồi dưỡng cán bộ làm công tác phổ biến, tuyên truyền, giáo dục pháp luật thuộc Cục bảo vệ, chăm sóc trẻ em thuộc Bộ lao động thương binh và xã hội, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên, giáo viên giảng dạy pháp luật trong các nhà trường, phóng viên, biên tập viên các chuyên mục của báo pháp luật, các tổ chức nghề nghiệp khác… trên qui mô toàn quốc.

3.2.2.2. Tăng cường phương tiện, điều kiện cơ sở vật chất cho Tòa án nhân dân ở tỉnh Thanh Hoá và hoàn thiện chế độ chính sách đối với Thẩm phán, cán bộ Tòa án

Để đảm bảo hiệu quả cho hoạt động xét xử và ADPL trong việc giải quyết án hình sự của Tòa án nhân dân ở tỉnh Thanh Hoá thì việc tăng cường điều kiện cơ sở vật chất và phương tiện làm việc là yêu cầu cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Mặc dù được Đảng và nhà nước quan tâm nhưng đến nay kinh phí hoạt động của các Tòa án trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá vẫn còn quá hạn hẹp, điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ cho công tác của Thẩm phán rất thiếu thốn; hoạt động xét xử do đó cũng bị ảnh hưởng nhất định. Nhiều phiên tòa đáng nhẽ ra phải được xét xử trong nhiều ngày nhưng do kinh phí hạn hẹp nên thường phải rút ngắn thời gian ảnh hưởng không nhỏ tới kết quả vụ án. Trang thiết bị phục vụ cho công tác nghiên cứu và tìm kiếm chứng cứ của vụ án chưa được Nhà nước trang bị làm cho các Thẩm phán gặp khó khăn rất nhiều trong việc tìm ra sự thật khách quan của vụ án. Công tác theo dòi hồ sơ, số liệu lưu trữ và việc tìm kiếm chứng cứ vụ án được thực hiện theo phương pháp thủ công, không đáp ứng được yêu cầu của công việc ngày càng đa dạng, phức tạp, tinh vi và hiện đại. Tăng cường điều kiện, phương tiện cơ sở vật chất cho Tòa án nhân dân ở tỉnh Thanh Hoá được thực hiện trong các lĩnh vực sau:

+ Hiện đại hóa các phương tiện làm việc và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác của Thẩm phán, cán bộ hoạt động xét xử. Các qui phạm pháp luật cần qui định rò về việc cấp phát tài liệu và văn bản pháp luật cho Thẩm phán hoặc trang bị cho mỗi Thẩm phán một máy tính cá nhân và phần mềm lưu trữ văn bản pháp luật được cập nhật định kì để Thẩm phán có điều kiện thuận lợi trong việc ADPL. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thụ lí và theo dòi triệu tập những người tham gia tố tụng, công tác lưu trữ và cấp phát trích lục bản án sau khi xét xử.

+ Trang bị cơ sở vật chất và hiện đại hóa phòng xét xử của các Tòa án nhân các cấp trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá nhằm đảm bảo cho hoạt động xét xử tại phiên tòa được thuận lợi, phòng xét xử phải tạo tính nghiêm trang, toát ra sự tin tưởng giúp những người tham dự phiên tòa yên tâm vào sự công bằng của pháp luật. Cần xây dựng các phòng cách ly chống thông cung trong trụ sở Tòa án. Công tác bảo vệ cho Tòa án và bảo vệ cho các phiên tòa cũng cần được chú trọng, tránh hiện tượng gây rối tại phiên tòa ảnh hưởng không khí tôn nghiêm chốn công đường. Nên chăng Tòa án các cấp cần đào tạo đội ngũ bảo vệ chuyên nghiệp và có qui định cụ thể về tiêu chuẩn cũng như mức lương mà họ nhận được.

+ Tăng cường việc cấp phát tài liệu, sách báo khoa học pháp lí cho các Thẩm phán và cán bộ Tòa án nhất là các tạp chí lý luận chuyên sâu để họ có thể kịp thời nắm bắt được những thành tựu và sự phát triển của khoa học pháp lý trong điều kiện và trong tình hình mới.

Bên cạnh việc bổ sung phương tiện cơ sở vật chất để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho cán bộ Tòa án cũng như các Thẩm phán yên tâm công tác; Nhà nước ta cũng cần chú trọng đến việc hoàn thiện các chế độ chính sách, những ưu tiên, ưu đãi và những khích lệ kịp thời về vật chất khi họ hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Có như vậy mới phát huy tính tự giác và lòng say mê ham học hỏi, cố gắng phấn đấu vươn lên, tâm huyết với công việc của những người “cầm cân nảy mực”. Trong thời gian qua tỉnh Thanh Hoá đã có nhiều chính sách đối với Thẩm phán và cán bộ Tòa án, Thẩm phán đã có thang bậc lương riêng, được hưởng phụ cấp trách nhiệm và nhiều loại phụ cấp khác nữa. Tuy nhiên, chế độ chính sách đối với Thẩm phán và cán bộ Tòa án còn nhiều bất cập chưa tương xứng với công sức và trí tuệ làm việc của họ, do đó đời sống của họ còn gặp nhiều khó khăn ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng của việc xét xử. Đứng trước thực tế đó, Đảng và Nhà nước ta cần xây

dựng, ban hành các qui định về chính sách đãi ngộ để người Thẩm phán yên tâm công tác, giữ vững phẩm chất đạo đức, tránh được những cám dỗ vật chất và những tác động tiêu cực của mặt trái nền kinh tế thi trường.

Tóm lại, tăng cường điều kiện, phương tiện cơ sở vật chất và hoàn thiện chế độ chính sách đối với cán bộ, Thẩm phán Tòa án nhân ở tỉnh Thanh Hoá là việc làm cần thiết và quan trọng trong điều kiện hiện nay nhằm tăng cường hiệu quả trong hoạt động xét xử nói chung và xét xử NCTN phạm tội nói riêng.

3.2.2.3. Tăng cường hoạt động hướng dẫn của Ủy ban thẩm phán Tòa án nhân dân cấp tỉnh bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử sơ thẩm người chưa thành niên phạm tội

Theo qui định tại khoản 2 Điều 29 Luật Tổ chức TAND hiện hành, Ủy ban thẩm phán TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có những quyền hạn sau:

- Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án và bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án nhân dân cấp dưới bị kháng nghị.

- Bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật tại TAND cấp mình và TAND cấp dưới.

- Tổng kết kinh nghiệm xét xử [21].

Từ những qui định trên cho thấy nhiệm vụ của Ủy ban thẩm phán TAND tỉnh trong việc bảo đảm ADPL thống nhất là hết sức quan trọng. Thông qua công tác hướng dẫn giải quyết các vụ án hình sự sơ thẩm xét xử đối với người chưa thành niên phạm tội của Tòa án nhân dân cấp huyện sẽ giúp cho việc phát hiện những sai sót về áp dụng pháp luật để kịp thời rút kinh nghiệm, uốn nắn sửa chữa những sai phạm đó.

Để phát huy vai trò của Ủy ban thẩm phán TAND tỉnh trong việc bảo đảm ADPL thống nhất và xử lý đúng đắn các vụ án có NCTN phạm tội cần thực hiện các nội dung sau: