BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG
LÊ VĂN GIANG
HIỆU QUẢ BỔ SUNG SẮT PHỐI HỢP
VỚI SELEN ĐẾN TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ THIẾU MÁU Ở HỌC SINH TIỂU HỌC 7-10 TUỔI TẠI PHỔ YÊN, THÁI NGUYÊN
Có thể bạn quan tâm!
-
Hiệu quả bổ sung sắt phối hợp với selen đến tình trạng dinh dưỡng và thiếu máu ở học sinh tiểu học 7 - 10 tuổi tại Phổ Yên, Thái Nguyên - 2 -
Hấp Thu, Chuyển Hóa, Dự Trữ Và Thải Trừ Selen -
Biểu Hiện Lâm Sàng Của Thừa Và Thiếu Selen
Xem toàn bộ 139 trang tài liệu này.
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y TẾ CÔNG CỘNG
Hà Nội - 2014
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y TẾ CÔNG CỘNG
LÊ VĂN GIANG
HIỆU QUẢ BỔ SUNG SẮT PHỐI HỢP
VỚI SELEN ĐẾN TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ THIẾU MÁU Ở HỌC SINH TIỂU HỌC 7-10 TUỔI TẠI PHỔ YÊN, THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành Y tế công cộng Mã số: 62.72.03.01
LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y TẾ CÔNG CỘNG
Hướng dẫn khoa học
1. GS.TS. Nguyễn Công Khẩn
2. TS.BS. Nguyễn Văn Nhiên
Hà Nội - 2014
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả
Lê Văn Giang
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, các thầy, cô trường Đại học Y tế Công cộng đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập nghiên cứu.
Cảm ơn Ban Giám đốc cùng cán bộ Viện Dinh dưỡng, Viện Kiểm nghiệm an toàn thực phẩm quốc gia đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá thực hiện công trình này.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến các thầy hướng dẫn khoa học đã tận tâm giúp đỡ, hướng dẫn, dìu dắt tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu, thực hiện và hoàn thành luận án.
Cảm ơn Ban Lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu.
Cảm ơn Lãnh đạo các cấp Sở Y tế Thái Nguyên, Trung tâm Y tế huyện Phổ Yên, UBND xã Thành Công, UBND xã Phúc Thuận; cảm ơn Ban Giám hiệu, các Thầy, các Cô trường tiểu học Thành Công 1, Thành Công 2, Phúc Thuận 1, Phúc Thuận 2 cùng các gia đình phụ huynh học sinh đã tin tưởng cho các em học sinh tham gia công trình nghiên cứu.
Xin cảm ơn các Chuyên gia dinh dưỡng, thực phẩm, dịch tễ học và thống kê và các cộng sự đã giành nhiều thời gian, tâm huyết giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện công trình này.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn các thành viên trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tác giả
Lê Văn Giang
MỤC LỤC
MỤC LỤC v
DANH MỤC BẢNG viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ ix
DANH MỤC HÌNH ix
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT x
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT x
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 3
GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU: 3
CHƯƠNG 1. 4
TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
1.1. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC 7-10 TUỔI 4
1.1.1. Đặc điểm dinh dưỡng và phát triển cơ thể 4
1.1.2. Đặc điểm bệnh lý trẻ em tuổi học đường 5
TỔNG QUAN VỀ SELEN 6
1.2. VAI TRÒ ĐỐI VỚI CHUYỂN HOÁ VÀ ĐIỀU TIẾT NỘI BÀO 6
1.2.1. Vai trò đối với chuyển hóa 6
1.2.2. Vai trò điều tiết nội bào 8
1.2.3. Vai trò phòng chống ung thư 9
1.2.4. Vai trò sinh học của selen protein P 10
1.2.5. Vai trò chống oxy hóa 11
1.3. HẤP THU, CHUYỂN HÓA, DỰ TRỮ VÀ THẢI TRỪ SELEN 12
1.3.1. Nhu cầu selen 12
1.3.2. Hấp thu và chuyển hoá 13
1.3.3. Dự trữ và thải trừ 14
1.3. BIỂU HIỆN LÂM SÀNG CỦA THỪA VÀ THIẾU SELEN 15
1.4. TƯƠNG TÁC GIỮA SELEN, SẮT VÀ CÁC VI CHẤT DINH DƯỠNG
......................................................................................................................... 15 1.6. PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG SELEN .............................................. 17
1.6.1. Phép đo quang phổ hấp thụ nguyên tử 18
1.6.2. Các quy trình phân tích khác 19
1.7. THỰC TRẠNG THIẾU SELEN Ở TRẺ EM TIỂU HỌC 20
1.7.1. Dịch tễ học thiếu selen 20
1.7.2. Đánh giá tình trạng thiếu selen 21
TỔNG QUAN VỀ THIẾU MÁU THIẾU SẮT 23
1.8. KHÁI NIỆM THIẾU MÁU THIẾU SẮT. 23
1.9. HẤP THU, CHUYỂN HÓA, DỰ TRỮ VÀ THẢI TRỪ SẮT 24
1.9.1. Nhu cầu sắt 24
1.9.2. Hấp thu 24
1.9.3. Chuyển hóa sắt 25
1.9.4. Dự trữ và thải trừ 26
1.10. VAI TRÒ SẮT 27
1.10.1. Vai trò tạo hồng cầu 27
1.10.2. Vai trò đối với phát triển cơ thể 27
1.10.3. Vai trò đề kháng đối với các bệnh nhiễm khuẩn. 27
1.10.4. Vai trò của sắt đối với trí nhớ và khả năng học tập 27
1.11. BIỂU HIỆN LÂM SÀNG THIẾU MÁU THIẾU SẮT 28
1.12. THỰC TRẠNG THIẾU MÁU THIẾU SẮT Ở HỌC SINH TIỂU HỌC 7-10 TUỔI 28
1.12.1. Dịch tễ học thiếu máu thiếu sắt 28
1.12.2. Đánh giá tình trạng thiếu máu thiếu sắt 30
1.13. GIẢI PHÁP CAN THIỆP 31
1.13.1. Giải pháp dựa vào nguồn thực phẩm (food based approache) 31
1.13.2. Giải pháp tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm (fortification) 34
1.13.3. Bổ sung vi chất dinh dưỡng 36
CHƯƠNG 2. 41
ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 41
2.1. KHUNG LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU 41
2.2. MỘT SỐ NÉT CƠ BẢN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU 42
2.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 42
2.3.1. Tiêu chuẩn lựa chọn đối tượng nghiên cứu. 42
2.3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 43
2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 43
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu 43
2.4.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu 44
Sản xuất các chế phẩm bổ sung phục vụ nghiên cứu 46
2.4.3. Các bước tiến hành điều tra sàng lọc 47
2.4.4. Các bước tiến hành nghiên cứu can thiệp 47
2.4.5. Các chỉ tiêu nghiên cứu, phương pháp thu thập và cách đánh giá 48
2.4.6. Triển khai các hoạt động can thiệp 50
2.4.7. Xử lý và phân tích số liệu 51
2.4.8. Các biện pháp khống chế sai số 52
2.4.9. Đạo đức nghiên cứu 53
CHƯƠNG 3. 54
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 54
3.1. KẾT QUẢ CỦA ĐIỀU TRA SÀNG LỌC 54
3.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 54
3.1.2. Đặc điểm tình trạng dinh dưỡng của trẻ tham gia điều tra sàng lọc. 56
3.1.3. Thiếu máu trên trẻ em tham gia điều tra sàng lọc 59
3.1.4. Khẩu phần ăn của của quần thể nghiên cứu 61
3.2. KẾT QUẢ CỦA NGHIÊN CỨU CAN THIỆP 64
3.2.1. Đặc điểm các đối tượng được lựa chọn vào can thiệp 64
3.2.2. Hiệu quả can thiệp đến các chỉ số nhân trắc 68
3.2.3. Hiệu quả can thiệp trên chỉ số sinh hoá 72
CHƯƠNG 4. 81
BÀN LUẬN 81
4.1. TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG VÀ THIẾU MÁU 81
4.1.1. Về các chỉ số nhân trắc tại thời điểm điều tra sàng lọc 81
4.1.2. Về nồng độ Hb tỷ lệ thiếu máu của học sinh tiểu học 83
4.1.3. Khẩu phần ăn của đối tượng nghiên cứu 86
4.2. HIỆU QUẢ CAN THIỆP 88
4.2.1. Đặc điểm các đối tượng được lựa chọn vào can thiệp 90
4.2.2. Đối tượng, liều lượng và thời gian can thiệp 91
4.2.3. Hiệu quả cải thiện đối với các chỉ số nhân trắc 92
4.2.4. Hiệu quả cải thiện hàm lượng hemoglobin và tỷ lệ thiếu máu 94
4.2.5. Hiệu quả cải thiện hàm lượng selen huyết thanh và tình trạng thiếu selen 98
4.2.6. Hiệu quả cải thiện tình trạng dự trữ sắt 99
4.3. Hạn chế của nghiên cứu 103
KẾT LUẬN 104
KHUYẾN NGHỊ 106
NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN 107
TÀI LIỆU THAM KHẢO 109
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Nhu cầu khuyến nghị về selen cho người Việt Nam 12
Bảng 1.2. Nhu cầu khuyến nghị đối với sắt cho người Việt Nam 24
Bảng 2.1. Các chỉ số theo dõi và đánh giá của nghiên cứu can thiệp 49
Bảng 3.1. Đặc điểm của đối tượng tham gia điều tra 54
Bảng 3.2. Đặc điểm gia đình đối tượng nghiên cứu 55
Bảng 3.3. Cân nặng, chiều cao của học sinh tại các trường tiểu học 57
Bảng 3.4. Tỷ lệ suy dinh dưỡng của học sinh 57
Bảng 3.5. Nồng độ Hb trung bình và tỷ lệ thiếu máu 59
Bảng 3.6. Mức tiêu thụ lương thực, thực phẩm của đối tượng (g/trẻ/ngày). 61
Bảng 3.7. Giá trị dinh dưỡng và mức đáp ứng nhu cầu khuyến nghị của khẩu phần (trẻ/ngày) 62
Bảng 3.8. Hàm lượng vitamin, vi khoáng và mức đáp ứng nhu cầu khuyến nghị của khẩu phần (trẻ/ngày) 63
Bảng 3.9. Đối tượng tham gia nghiên cứu can thiệp 65
Bảng 3.10. Đặc điểm tuổi và giới của trẻ tại thời điểm bắt đầu can thiệp (T0) 65
Bảng 3.11. Đặc điểm nhân trắc của các nhóm tại thời điểm T066
Bảng 3.12. Đặc điểm một số chỉ số sinh hoá của các nhóm tại thời điểm T067
Bảng 3.13. Hiệu quả trên chỉ số nhân trắc sau 6 tháng can thiệp (T0-T6) 68
Bảng 3.14. Thay đổi nồng độ Hb, ferritin, transferin receptor và selen huyết thanh sau 6 tháng can thiệp (T0-T6) 72
Bảng 3.15. Tỷ lệ thiếu máu, thiếu sắt và thiếu selen sau 6 tháng can thiệp (T0-T6) 74
Bảng 3.16. Sự thay đổi về tỷ lệ thiếu sắt, thiếu selen sau 6 tháng can thiệp (T0-T6) 76
Bảng 3.17. Chỉ số hiệu quả đối với tỷ lệ thiếu máu, thiếu sắt và thiếu selen sau 6 tháng can thiệp (T0 – T6 ) 76
Bảng 3.18. Thay đổi nồng độ selen huyết thanh ở trẻ bị thiếu selen và không thiếu
selen sau 6 tháng can thiệp (T0-T6) 78
Bảng 3.19. Ma trận tương quan tuyến tính giữa thay đổi hàm lượng hemoglobin (T6- T0) với từng biến độc lập 78
Bảng 3.20. Ma trận tương quan tuyến tính giữa thay đổi hàm lượng selen (T6-T0) với từng biến độc lập 80