Lý Thuyết Về Chất Lượng Dịch Vụ Du Lịch Cộng Đồng

Chương 2:

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

2.1 Lý thuyết về chất lượng dịch vụ du lịch cộng đồng

2.1.1 Khái niệm du lịch cộng đồng

Khái niệm “du lịch cộng đồng” (DLCĐ) đã được đề cập rộng rãi tại nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, cụ thể:

Ở Thái Lan khái niệm Community-Based Tourism - Du lịch dựa vào cộng đồng được định nghĩa: “DLCĐ là loại hình du lịch được quản lý và có bởi chính cộng đồng địa phương, hướng đến mục tiêu bền vững về mặt môi trường, văn hóa và xã hội. Thông qua DLCĐ du khách có cơ hội tìm hiểu và nâng cao nhận thức về lối sống của cộng đồng địa phương” (REST, 1997).

Pachamama (Tổ chức hướng đến việc giới thiệu và bảo tồn văn hóa bản địa khu vực Châu Mỹ) đã đưa ra quan điểm của mình về Community-Based Tourism như sau: “DLCĐ là loại hình du lịch mà du khách từ bên ngoài đến với cộng đồng địa phương để tìm hiểu về phong tục, lối sống, niềm tin và được thưởng thức ẩm thực địa phương. Cộng đồng địa phương kiểm soát cả những tác động và những lợi ích thông qua quá trình tham gia vào hình thức du lịch này, từ đó tăng cường khả năng tự quản, tăng cường phương thức sinh kế và phát huy giá trị truyền thống của địa phương”. (Nguyễn Văn Chất, 2014)

Theo Quỹ bảo tồn thiên nhiên thế giới WWF: “DLCĐ là loại hình du lịch mà ở đó CĐĐP có sự kiểm soát và tham gia chủ yếu vào sự phát triển và quản lý các hoạt động du lịch và phần lớn lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch được giữ lại cho cộng đồng” (Bùi Thị Hải Yến, 2012).

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 153 trang tài liệu này.

Nhà nghiên cứu Nicole Hausle và Wolffgang Strasdas cho rằng: “DLCĐ là một hình thái du lịch trong đó chủ yếu là người dân địa phương đứng ra phát triển và quản lý. Lợi ích kinh tế có được từ du lịch sẽ đọng lại nền kinh tế địa phương” (Võ Quế, 2006).

Tại Việt Nam, hàng loạt khái niệm về DLCD đã được đề cập. Du lịch cộng đồng- du lịch sinh thái, định nghĩa đặc trưng và quan điểm phát triển đã xây dựng nội dung cho khái niệm “DLCD là hoạt động tương hỗ giữa các đối

tác liên quan, nhằm mang lại lợi ích về kinh tế cho cộng đồng dân cư địa phương, bảo vệ được môi trường và mang đến cho du khách kinh nghiệm mới, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của địa phương có dự án” (Trần Thị Mai, 2005)

Cùng có quan điểm nhấn mạnh vai trò của phương thức phát triển DLCĐ trong công tác bảo tồn môi trường tự nhiên và nhân văn, tác giả Võ Quế (2006) đã nhìn nhận: “Du lịch dựa vào cộng đồng là phương thức phát triển du lịch trong đó cộng đồng dân cư tổ chức cung cấp các dịch vụ để phát triển du lịch, đồng thời tham gia bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời cộng đồng được hưởng quyền lợi về vật chất và tinh thần từ phát triển du lịch và bảo tồn tự nhiên.” Bên cạnh nội dung xem xét phát triển DLCĐ là phương thức góp phần đẩy mạnh tính hiệu quả trong công tác bảo tồn, tác giả Bùi Thị Hải Yến (2012) còn đề cập đến việc tham gia của cộng đồng địa phương, với cách nhìn về DLCĐ: “DLCĐ có thể hiểu là phương thức phát triển bền vững mà ở đó cộng đồng địa phương có sự tham gia trực tiếp và chủ yếu trong các giai đoạn phát triển và mọi hoạt động du lịch. Cộng đồng nhận được sự hợp tác, hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế; của chính quyền địa phương cũng như chính phủ và nhận được phần lớn lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch nhằm phát triển cộng đồng, bảo tồn khai thác tài nguyên môi trường du lịch bền vững, đáp ứng các nhu cầu du lịch phong phú, có chất lượng cao và hợp lý của du khách”.

Do vậy, tổng hợp từ nhiều lý luận của các tổ chức, nhà nghiên cứu thì DLCĐ là một loại hình du lịch do chính cộng đồng người dân phối hợp tổ chức, quản lý và làm chủ để đem lại lợi ích kinh tế và bảo vệ được môi trường chung thông qua việc giới thiệu với du khách các nét đặc trưng của địa phương.

2.1.2 Vai trò của du lịch cộng đồng

Vài trò của du lịch cộng đồng bao gồm:

- Vai trò của DLCĐ đối với phát triển kinh tế: phát triển DLCĐ là giải quyết được công ăn việc làm, nâng cao đời sống mọi thành viên, đồng thời góp phần vào nguồn thu chung cho quỹ cộng đồng cũng như ngân sách, góp phần vào xóa đói giảm nghèo tại các vùng khó khăn.

- Vai trò của DLCĐ đối với sự phát triển xã hội: huy động nguồn lực xã hội đặc biệt là CĐĐP, người dân bản địa đối với việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, góp phần phát triển xã hội bền vững. Khơi dậy được niềm tự hào của người dân trong giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, đặc biệt là thế hệ trẻ thấy được vai trò, trách nhiệm của mình đối với việc gìn giữ giá trị lịch sử, văn hóa. Nâng cao trình độ kiến thức văn hóa cộng đồng dân cư làng bản, đồng thời tạo ra nhận thức vai trò của các thành viên trong các hoạt động du lịch.

- Vai trò của DLCĐ đối với bảo vệ môi trường: Phát triển du lịch dựa vào cộng đồng góp phần nâng cao nhận thức, trách nhiệm của cộng đồng đối với bảo vệ, bảo tồn các giá trị tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa, nâng cao được ý thức trách nhiệm đối với môi trường du lịch và các hiện tượng gây ô nhiễm, ảnh hưởng xấu đến môi trường.

- Vai trò của DLCĐ đối với việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị của tài nguyên du lịch:

+ Đối với TNDL nhân văn: người dân địa phương khi tham gia vào hoạt động du lịch sẽ giúp họ tăng thêm lòng tự hào về các giá trị văn hóa truyền thống. Việc bảo tồn, khôi phục các giá trị văn hóa truyền thống gắn với việc khai thác phục vụ cho du khách để thu được hiệu quả kinh tế giúp cho họ tích cực tham gia đóng góp công sức, tiền của và có thêm nguồn vốn để bảo tồn, tôn tạo các giá trị văn hóa truyền thống. Nhờ việc phát triển DLCĐ, CĐĐP nhận được sự hỗ trợ về vốn, kinh nghiệm, cơ sở vật chất kỹ thuật từ các cá nhân, các cơ quan và tổ chức cho việc bảo tồn, tôn tạo các giá trị văn hóa truyền thống một cách đúng đắn khoa học. Việc khôi phục, khai thác các giá trị văn hóa phi vật thể phục vụ cho du khách cũng chính là quá trình nuôi dưỡng làm sống lại các giá trị văn hóa này.

+ Đối với TNDL tự nhiên: khi cộng đồng địa phương tham gia vào hoạt động du lịch với tư cách là người chủ sở hữu các loại tài nguyên này hợp pháp, họ sẽ biết vận dụng nhiều kiến thức văn hóa bản địa, truyền thống văn hóa địa phương như các luật tục, hương ước vào việc bảo vệ tài nguyên tự nhiên, từ đó giúp cho các loại tài nguyên này được bảo vệ tốt hơn, đồng thời cũng làm phong phú thêm những kiến thức văn hóa bản địa để hấp dẫn du khách.

- Vai trò của DLCĐ trong việc đa dạng hóa, nâng cao chất lượng và hạ giá thành sản phẩm du lịch: khi người dân tham gia vào hoạt động du lịch, họ có cơ hội để tận dụng kết cấu hạ tầng, cơ sở vật chất sẵn có phục vụ du khách như: nhà cửa, các thiết bị đồ dùng gia đình, hệ thống giao thông, thông tin liên lạc, cũng như nguồn lao động dư thừa trong thời kỳ nông nhàn, đặc điểm này sẽ làm cho sản phẩm du lịch đa dạng hơn và giá thành sản phẩm du lịch sẽ rẻ hơn, tạo ra sức hấp dẫn đối với du khách. CĐĐP có thêm sự hỗ trợ về tài chính, kinh nghiệm, thị trường của các bên tham gia để phát triển nhiều ngành nghề truyền thống, cũng như những ngành sản xuất kinh doanh cung ứng cho các cơ sở kinh doanh du lịch và bán cho du khách cũng sẽ tạo cho sản phẩm du lịch phong phú, đặc sắc và giá thành rẻ hơn. Đây là một yếu tố quan trọng để hấp dẫn du khách, đồng thời tạo cơ hội cho cộng đồng có thể hưởng thụ các sản phẩm du lịch nhiều hơn.

- Vai trò của DLCĐ đối với việc phát triển cộng đồng, xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống của dân cư:

+ DLCĐ mang lại nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp nhỏ, bởi kinh phí khởi nghiệp không đòi hỏi quá cao, mà có thể nhận được sự hỗ trợ về kinh nghiệm, tài chính ban đầu của các cá nhân và tổ chức.

+ DLCĐ mang lại nhiều cơ hội phi vật chất cho người nghèo như nâng cao lòng tự hào về văn hóa, nhận thức rộng hơn về môi trường và giá trị phát triển kinh tế, kỹ năng tổ chức cuộc sống, giảm nhẹ tính dễ tổn thương nhờ đa dạng hóa nguồn thu nhập.

+ Cơ sở hạ tầng du lịch có thể mang lại lợi ích cho các cộng đồng, đặc biệt đối với các cộng đồng nghèo, việc cải thiện điều kiện giao thông, thông tin liên lạc, cung cấp nước, điều kiện vệ sinh, an ninh công cộng, các dịch vụ y tế không chỉ mang lại lợi ích cho du lịch mà cho cả sự phát triển cộng đồng.

2.1.3 Đặc điểm và nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng

2.1.3.1 Đặc điểm phát triển du lịch cộng đồng

DLCĐ đảm bảo văn hóa, thiên nhiên bền vững, cân bằng với các chỉ tiêu kinh tế, văn hóa xã hội và môi trường, trên cơ sở các nguồn tài nguyên thiên nhiên và văn hóa được khai thác hợp lý. DLCĐ chính là cách tốt nhất vừa làm

du lịch vừa giữ gìn bản sắc văn hóa, sử dụng dịch vụ tại chỗ, phát triển giá trị văn hóa bản địa. DLCĐ thúc đẩy nghề nghiệp truyền thống phát triển, bảo vệ tài nguyên môi trường. Thu nhập từ DLCĐ được giữ lại cho cộng đồng để bảo vệ môi trường và tái đầu tư cho du lịch của địa phương.

DLCĐ là loại hình du lịch mà cộng đồng dân cư là chủ thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động từ bảo tồn, quản lý đến khai thác giá trị du lịch từ các nguồn TNDL và môi trường du lịch, giữ vai trò chính trong các hoạt động kinh doanh du lịch như kinh doanh lưu trú, ăn uống, vận chuyển khách du lịch và kinh doanh các dịch vụ hàng hóa, vui chơi, giải trí, hướng dẫn, tư vấn các hoạt động kinh tế và xã hội liên quan đến du lịch của địa phương. Cộng đồng dân cư phải là người dân làm ăn, sinh sống trong hoặc liền kề với các điểm TNDL, đồng thời cộng đồng dân cư phải có quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia khai thác và bảo vệ TNDL, ngăn ngừa các tác động xấu từ các hoạt động kinh doanh du lịch và từ các hoạt động của du khách.

DLCĐ còn bao gồm các yếu tố trợ giúp của cơ chế chính sách, của các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch, các tổ chức, cá nhân, các công ty lữ hành… nhằm phát huy lợi thế nguồn lực phát triển du lịch tại nơi có dân cư sinh sống gắn với nguồn TNDL.

DLCĐ giúp nhiều thành phần trong xã hội có thể đi du lịch và hưởng thụ các sản phẩm du lịch, đồng thời là công cụ tham gia trong việc giảm nghèo của cộng đồng, tạo việc làm cho CĐĐP, đóng góp vào sự phát triển kinh tế địa phương thông qua bán các sản phẩm du lịch, tạo ra thị trường hàng hóa và dịch vụ, góp phần phát triển du lịch, nâng cao hình ảnh của điểm đến du lịch.

2.1.3.2 Nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng

Các chuyên gia trong lĩnh vực DLCĐ đã đưa ra các nguyên tắc để phát triển như sau:

Một là: cộng đồng được quyền tham gia thảo luận các kế hoạch, thực hiện và quản lý, đầu tư để phát triển du lịch, trong một số trường hợp trao quyền làm chủ cho cộng đồng. Nguyên tắc này giúp cho việc khẳng định vai trò chủ thể, quyền lợi và nghĩa vụ của CĐĐP tham gia vào phát triển du lịch, vào hoạt động bảo tồn, tôn tạo tài nguyên, phát triển cộng đồng, và bao gồm cả việc tổ

chức, quản lý, giám sát ra quyết định cũng như tham gia vào các hoạt động kinh doanh du lịch, bảo tồn tài nguyên, phát triển KT-XH một cách chủ động, tích cực, sáng tạo. Đồng thời nguyên tắc này giúp cho việc đa dạng hóa nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch, tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, hạ giá thành sản phẩm du lịch, hấp dẫn du khách và xã hội hóa du lịch, giúp cho các cộng đồng nghèo có thể làm du lịch và hưởng thụ các sản phẩm du lịch.

Hai là: phù hợp với khả năng của cộng đồng. Khả năng bao gồm khả năng nhận thức về vai trò và vị trí của mình trong việc sử dụng tài nguyên, nhận thức được tiềm năng to lớn của du lịch cho sự phát triển của cộng đồng cũng như biết được các bất lợi của du lịch và khách du lịch đối với tài nguyên, cộng đồng. Các điều kiện khả năng tài chính và nhân lực của cộng đồng để đáp ứng các nhu cầu phát triển của du lịch.

Ba là: chia sẻ lợi ích từ du lịch cho cộng đồng. Theo nguyên tắc này cộng đồng phải cùng được hưởng lợi như các thành phần khác tham gia vào hoạt động kinh doanh cung cấp các sản phẩm cho khách du lịch, nguồn thu từ du lịch được phân chia công bằng cho mọi thành viên tham gia hoạt động, đồng thời lợi ích đó cũng được trích để phát triển chung cho xã hội như: tái đầu tư cho cộng đồng xây dựng đường sá, cầu cống, điện và chăm sóc sức khỏe, giáo dục…. Để tránh nảy sinh các mâu thuẫn trong quá trình phát triển, tránh tiêu cực tham nhũng trong quá trình quản lý và sử dụng các nguồn thu từ hoạt động du lịch cần được công khai và công bằng giữa các bên tham gia cũng như giữa các thành viên trong cộng đồng.

Bốn là: xác lập quyền sở hữu và tham gia của cộng đồng đối với tài nguyên thiên nhiên và văn hóa hướng tới sự phát triển bền vững. Nguyên tắc này khẳng định quyền sở hữu, việc bảo tồn, tôn tạo và khai thác các loại TNDL thuộc về cộng đồng, bản thân CĐĐP, đặc biệt là những cộng đồng nghèo, thiếu tri thức cũng như kinh nghiệm, cơ sở vật chất, tài chính để có thể tổ chức, quản lý, triển khai các hoạt động bảo tồn, khai thác các nguồn lực cho sự phát triển có hiệu quả. Vì vậy, họ cần được ủng hộ, hỗ trợ về tài chính, cơ chế, chính sách, về lập và thực hiện kế hoạch phát triển du lịch. Cộng đồng là chủ thể của các hoạt động bảo tồn, tôn tạo tài nguyên môi trường du lịch cũng như tham gia các

hoạt động du lịch, và tất nhiên các nguồn lợi thu được từ hoạt động du lịch chủ yếu thuộc về họ.

Năm là: Phát triển du lịch như một công cụ giúp CĐĐP sử dụng để phát triển KT- XH trong khi vẫn duy trì sự đa dạng kinh tế và không làm suy giảm các ngành nghề truyền thống. Nguyên tắc này giúp cho việc xác định vị trí, vai trò của ngành du lịch trong quy hoạch phát triển du lịch cũng như phát triển KT- XH của địa phương.

Sáu là: Tăng cường giáo dục và đào tạo nguồn nhân lực địa phương. Các CĐĐP, đặc biệt là các cộng đồng nghèo thường có nhận thức về du lịch cũng như nhận thức về môi trường, KT- XH, khoa học kỹ thuật hạn chế, trình độ lao động thấp. Do vậy, để có thể thực hiện các quy hoạch phát triển DLCĐ có hiệu quả cần phải coi giáo dục du lịch và đào tạo nguồn nhân lực địa phương như một giải pháp mang tính quan trọng và quyết định hàng đầu. Giáo dục du lịch, ngoài việc phải thực hiện với cộng đồng địa phương, còn cần được thực hiện với khách du lịch, các nhà thầu, các bên tham gia du lịch nói chung.

Bảy là: Đầu tư xúc tiến phát triển du lịch, tiếp thị trung thực và có trách nhiệm. Các CĐĐP không có đủ trình độ, năng lực và các nguồn lực để tự họ đầu tư cho việc xúc tiến phát triển du lịch, do vậy cần có sự hỗ trợ của các tổ chức, các cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và các cơ quan quản lý nhà nước, các ban ngành nói chung về việc đầu tư xúc tiến, phát triển du lịch. Vừa để giáo dục du khách, vừa tạo lòng tin đối với du khách về sản phẩm du lịch, và để đảm bảo quyền lợi cho du khách, nội dung tiếp thị, quảng bá về DLCĐ cần phải trung thực, mang tính giáo dục và có trách nhiệm với quyền lợi của du khách, của cộng đồng cũng như với việc bảo tồn, tôn tạo tài nguyên môi trường du lịch và môi trường sống của cộng đồng.

2.1.4 Điều kiện hình thành và phát triển du lịch cộng đồng

- Điều kiện tiềm năng môi trường tự nhiên và nhân văn có ý nghĩa quyết định đến sự hình thành và phát triển DLCĐ. DLCĐ được xác lập trên một địa điểm xác định gắn với các giá trị tài nguyên sẵn có của nó, là sự hòa quyện của các giá trị tự nhiên và văn hóa. Có thể nói nếu không có TNDL thì không thể

phát triển du lịch. Vì vậy đứng trên góc độ địa lý thì việc nghiên cứu TNDL luôn là nền tảng cho sự phát triển du lịch địa phương.

- Điều kiện về cơ chế chính sách hợp lý tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển du lịch và sự tham gia của cộng đồng.

- Sự hỗ trợ, giúp đỡ của chính phủ, tổ chức phi chính phủ trong và ngoài nước về nhân lực, tài chính và kinh nghiệm phát triển DLCĐ và các công ty lữ hành trong vấn đề tuyên truyền quảng cáo thu hút khách du lịch đến tham quan.

- Chủ trương của Đảng và Nhà nước thể hiện ở mục tiêu phát triển và chiến lược phát triển du lịch quốc gia; đến các văn bản pháp luật có tính pháp lý với việc quản lý hoạt động du lịch.

- Chính quyền địa phương có vai trò quan trọng trong điều kiện phát triển DLCĐ: tạo điều kiện thuận lợi cho du khách đến tham quan như việc đơn giản hóa thủ tục hành chính, các quy định không quá khắt khe đối với khách du lịch. Khuyến khích và hỗ trợ địa phương tham gia hoạt động du lịch, hỗ trợ đầu tư về vốn, kỹ thuật cho cộng đồng, có những chính sách thông thoáng mở cửa đối với các tổ chức, đoàn thể tham gia phát triển du lịch. Tham gia định hướng chỉ đạo và quản lý các hoạt động du lịch, tạo môi trường an toàn cho khách du lịch bằng các biện pháp an ninh cần thiết.

- Điều kiện yếu tố cộng đồng dân cư được xem xét đánh giá trên các yếu tố số lượng thành viên, bản sắc dân tộc, phong tục tập quán, trình độ học vấn và văn hóa, nhận thức trách nhiệm về tài nguyên và phát triển du lịch.

Cộng đồng dân cư đóng vai trò xuyên suốt trong hoạt động du lịch, vừa là chủ thể tham gia trực tiếp vào hoạt động du lịch, vừa là người quản lý có trách nhiệm bảo tồn TNDL. Các yếu tố cộng đồng quyết định tới sự phát triển DLCĐ là:

- Sự ý thức về tầm quan trọng cũng như tính chuyên nghiệp trong việc cung cấp một sản phẩm du lịch đúng nghĩa.

- Ý thức tự hào về truyền thống văn hóa bản địa; về trách nhiệm bảo tồn các tài nguyên tự nhiên, môi trường và văn hóa bản địa.