Biểu tượng trong tiểu thuyết Haruki Murakami

thẳng vào khu rừng tâm trí rối mù nhằm không ngừng truy vấn và sắp xếp lại những kí ức để khẳng định bản ngã của chính mình.

2. Biểu tượng kết tinh nhiều ý nghĩa và giá trị bất biến trong tâm thức văn hóa của nhân loại, đến lượt mình, chúng được gửi trao vai trò lưu giữ và chuyển giao văn hóa. Biểu tượng đồ vật của Murakami tập trung vào “gương” và “nhà”. Đây là những biểu tượng quen thuộc, gắn bó với cuộc sống của con người. Với Murakami, chúng trở thành những yếu tố nghệ thuật quan trọng, góp phần chuyển tải góc nhìn của nhà văn về con người, giúp người đọc nhận ra hoàn cảnh thực tại và hé mở phần nào đời sống nội tâm của nhân vật trên hành trình dấn thân. Bên cạnh những nét nghĩa quen thuộc, “gương” còn được nhà văn sáng tạo thêm nét nghĩa mới – là ranh giới, đường biên giữa hai thế giới thực - ảo. Thông qua “gương”, Murakami khắc sâu trạng thái hoang mang, đau đớn về mặt tinh thần của nhân vật khi phải sống chung với nhiều cái “ngã”, nhưng không thể nắm bắt đâu là bản ngã đích thực của chính mình. “Gương” phản chiếu thế giới vô thức, nơi nhân vật cần khám phá và đối mặt với vấn đề bản chất cốt lòi để tìm câu trả lời cho những mâu thuẫn sâu sắc về thân phận. Biểu tượng “nhà” được nhà văn tô đậm nhằm làm nổi bật thực trạng đau lòng về sự rạn nứt trong mối quan hệ gia đình của xã hội Nhật Bản hậu hiện đại. “Nhà” không còn “là nơi trú ẩn, mái ấm”, chốn neo đậu tâm hồn bình yên cho mỗi người, mà nó trở thành môi trường dung chứa cái xấu, cái ác; khiến nhân vật phải chịu đựng trong cam chịu hoặc bằng mọi cách phải chạy trốn hoặc thoát ly. Song song với hành trình kiếm tìm bản thể là hành trình tìm kiếm hạnh phúc của con người. “Nhà” là biểu tượng của khát vọng hạnh phúc, giấc mơ về mái ấm bình yên mà nhân vật luôn khao khát tìm kiếm. “Nhà” còn là biểu tượng của con người nội tâm đa diện, phức tạp; là thế giới vô thức nơi chứa những “căn phòng đặc biệt” để nhân vật dấn thân vào hành trình khám phá những góc khuất trong tâm hồn. Sự tái sinh mà họ nhận được khi bước ra từ căn phòng nội tâm sẽ giúp họ tìm được “diện mạo đích thực”, tạo ra những liên kết có ý nghĩa giữa cuộc đời mình và người khác.

3. Biểu tượng động vật của Murakami xuất hiện đa dạng, xuyên suốt hầu hết các tác phẩm, gắn bó với những biến cố thăng trầm trong hành trình dấn thân của nhân vật. Sự hiện diện của “vườn thú hư cấu” truyền cảm hứng trong quá trình sáng tạo để Murakami có thể chuyển tải những thông điệp đa chiều về cuộc sống và con người hậu hiện đại. “Mèo”, “cừu” và “chim” là những biểu tượng nổi bật trong số các động vật xuất hiện trong tiểu thuyết Murakami. Chúng là biểu tượng của hành trình tìm kiếm bản ngã, là những phân mảnh của bản thể. “Mèo” hiện diện với hai thái cực: không thuần nhất, chao đảo giữa xu hướng tốt lành và ác độc. Sự xuất hiện

và biến mất của chúng đặt câu chuyện trong sự vận động, phá vỡ sự tồn tại mòn mỏi của nhân vật chính, thúc đẩy anh ta dấn thân vào hành trình mê cung để vãn hồi và khôi phục bản ngã. Cũng như “mèo”, biểu tượng “chim” là sự kế thừa có chọn lọc hệ thống biểu tượng của vô thức tập thể, đồng thời là sự sáng tạo, mang phong cách riêng biệt của nhà văn. Đó là “cái linh hồn bản năng trong con người” - “cánh cửa quan trọng để bước vào thế giới tâm linh”; là biểu tượng của số mệnh, báo hiệu sự diệt vong, cái chết, sự kết tội... Với “chim”, Murakami đã khắc chạm nỗi cô đơn, hoang mang, bất lực của con người với những ám ảnh hiện sinh về thân phận; làm nổi bật những góc khuất sâu kín, những ám gợi về tầng vô thức và những ẩn ức tâm lý nhân vật. Không tập trung khái thác vô thức, biểu tượng “cừu” lại là sự sáng tạo mới mẻ gắn với hoàn cảnh lịch sử phát triển của đất nước Nhật Bản. Murakami thể hiện sự phê phán những tội ác chiến tranh mà Nhật Bản đã gây ra cho các các nước thuộc địa nhằm thực hiện ý đồ bành trướng. “Cừu” là biểu tượng cho mặt trái của quá trình hiện đại hóa, biểu tượng của thứ quyền lực tuyệt đối của Hệ thống đối với Cá nhân. Với “cừu”, Murakami muốn trao đổi thẳng thắn và công tâm về những gì mà đất nước ông đã gây ra trong thế chiến, đồng thời bày tỏ quan điểm về những phương diện phi nhân tính của xã hội hiện đại Nhật Bản.

4. Biểu tượng trong tiểu thuyết Murakami là sự kế thừa dòng chảy của mạch ngầm văn hóa của nhân loại. Đó không chỉ là sự khơi dậy những vô thức xa xưa mà còn là sự tiếp biến sáng tạo tâm thức đặc trưng của dân tộc. Mỗi biểu tượng thiên nhiên, đồ vật hay động vật đều có mối quan hệ sâu sắc với hình ảnh con người hậu hiện đại với những mất mát, bi kịch trong đời sống tinh thần. Đó những kẻ vong thân luôn cố gắng vùng vẫy, quẫy đạp trong tuyệt vọng để mong tìm thấy ý nghĩa đích thực của cuộc sống. Ý nghĩa hiện tồn trở thành khát vọng đau đáu để mỗi người phải tự đào sâu vào những thực tại nằm trong các địa tầng thể xác và tâm lí, thực hiện hành trình dấn thân để vãn hồi bản ngã của chính mình. Điều này làm nên đặc trưng “quen mà lạ” của biểu tượng ở Murakami, đưa sáng tác của ông kết nối với văn học khu vực và thế giới.

5. Từ kết quả của đề tài Biểu tượng trong tiểu thuyết Haruki Murakami, chúng tôi sẽ khai triển hướng nghiên cứu tiếp theo của ở những tác phẩm mới và mảng truyện ngắn của nhà văn trong mối liên hệ, so sánh với các tác giả đương đại Việt Nam. Việc tìm hiểu kế thừa, tiếp biến có đổi mới của mỗi nhà văn không chỉ phụ thuộc vào đặc trưng tâm thức của mỗi dân tộc mà còn là sự kết nối những vô thức tập thể xa xưa đã tồn tại từ lâu trong tâm thức nhân loại.

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN