Ảnh hưởng của sữa bổ sung pre probiotic lên tình trạng dinh dưỡng, nhiễm khuẩn và hệ vi khuẩn chí đường ruột ở trẻ 6 12 tháng tuổi tại huyện Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ

VIỆN DINH DƯỠNG QUỐC GIA

------------------------------ NGUYỄN LÂN

ẢNH HƯỞNG CỦA SỮA BỔ SUNG PRE-PROBIOTIC LÊN TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG, NHIỄM KHUẨN VÀ HỆ VI

KHUẨN CHÍ ĐƯỜNG RUỘT Ở TRẺ 6-12 THÁNG TUỔI TẠI HUYỆN PHỔ YÊN, TỈNH THÁI NGUYÊN.

MÃ SỐ: 62.72.03.03

LUẬN ÁN TIẾN SỸ DINH DƯỠNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

1. GS.TS. NGUYỄN GIA KHÁNH

2. PGS.TS. NGUYỄN THỊ LÂM

HÀ NỘI 2012

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám đốc Viện Dinh dưỡng, Trung tâm Đào tạo Dinh dưỡng và Thực phẩm, các Thầy Cô giáo và các Khoa- Phòng của Viện đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình học tập.

Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Gia Khánh, PGS.TS. Nguyễn Thị Lâm, những thầy cô đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn và định hướng cho tôi trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận án.

Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới Công ty Friesland Campina Hà Lan, công ty Dutch Lady Việt Nam đã hỗ trợ về kĩ thuật cũng như kinh phí để triển khai các hoạt động nghiên cứu tại cộng đồng.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới Chính quyền, đoàn thể, các bà mẹ và trẻ em của Huyện Phổ Yên, Tỉnh Thái Nguyên đã hợp tác và tạo điều kiện cho tôi tiến hành nghiên cứu.

Tôi xin gửi lời cảm ơn tới BS. Lưu Mạnh Tuyến, BS. Nguyễn Đức Vượng-Trung Tâm Y tế huyện Phổ Yên đã ủng hộ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian triển khai nghiên cứu.

Tôi xin cảm ơn những người thân, bạn bè đã động viên khích lệ tôi trong suốt quá trình học tập.

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn bố mẹ, vợ và các con tôi đã hỗ trợ, động viên để tôi có thể hoàn thành luận án.

Ths. Nguyễn Lân

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi trực tiếp thực hiện, các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác.

Nghiên cứu sinh

Nguyễn Lân

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

NEC : Necrotizing Enterocolitis (Bệnh viêm ruột hoại tử) IBD : Imflammatory Bowel Disease (Các bệnh viêm ruột) SCFAs : Short chain fatty acids (Các acid béo mạch ngắn)

FDA : Food and Drug Administration (Cục Quản lí Dược & thực phẩm) FOS : Fructo - oligo saccharit

GOS : Galacto-oligosaccharit

GSV : Giám sát viên

AIDS : Acquired Immune Dediciency Syndrome (Hội chứng suy giảm miễn dịch) LRI : Lower Respiratory Infection (Nhiễm khuẩn đường hô hấp dưới)

URI : Upper Respiratory Infection (Nhiễm khuẩn đường hô hấp trên) ARI : Acute Respiratory Infection (Nhiễm khuẩn hô hấp cấp tính) NKHH : Nhiễm khuẩn hô hấp

NCBSM : Nuôi con bằng sữa mẹ ORS : Ôrêzon

PCR : Polymerase Chain Reaction (Phương pháp PCR)

UNICEF : United Nation Children’ Fund (Quĩ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc) SDD : Suy Dinh dưỡng

FAO : The Food and Agriculture Organization (Tổ chức Nông lương) WHO : World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)

LAB : Lactic acid bacteria (Vi khuẩn sinh acid lactic )

HIV : Human Immunodeficiency Virus (Vi rút gây suy giảm miễn dịch ở người)

T0, T2, T4, T6

: Trước can thiệp, 2 tháng sau can thiệp, 4 tháng sau can thiệp, 6 tháng sau can thiệp

WAZ : Z-score cân nặng theo tuổi HAZ : Z-score chiều cao theo tuổi

WHZ : Z-score của cân nặng theo chiều cao

MỤC LỤC

Lời cám ơn……………………………………………………………. Lời cam đoan…………………………………………………………. Danh mục các chữ viết tắt……………………………………………. Mục lục……………………………………………………………….. Danh mục các bảng…………………………………………………... Danh mục các biểu đồ……………………………………………...… ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………….…. Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………….…….

1.1.Hệ vi khuẩn chí đường ruột……….…………………………... 1.1.1. Khái niệm……………………………………………….…..

1.1.2. Sự xuất hiện vi khuẩn chí đường ruột ở trẻ sơ sinh………....

1.1.3. Sự phân bố của các vi khuẩn đường ruột….………………..

1.1.4. Các loài vi khuẩn chí đường ruột……………….…………..

1.1.5. Vai trò của vi khuẩn chí đường ruột …….………………….

1.1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự cân bằng hệ vi khuẩn đường ruột

………..……………………………….…………….....

1.2.Probiotic, prebiotic và các nghiên cứu liên quan…….…….…. 1.2.1. Probiotic …….……………………………………….…….. 1.2.2. Prebiotic………………………………………………….…

1.2.3. Tác động của probiotic trên hệ vi khuẩn chí đường ruột ......

1.2.4. Vai trò của probiotic với chức năng rào cản và miễn dịch….

1.2.5. Tổng hợp nghiên cứu lâm sàng về probiotic ở trẻ nhỏ…......

1.2.6. Tính an toàn, liều lượng probiotic sử dụng…………………

1.2.7. Hướng dẫn đánh giá probiotics sử dụng trong thực phẩm của WHO…………………………………………………....

1.3. Bệnh tiêu chảy ……………………………………………….…

1.3.1. Dịch tễ học của bệnh tiêu chảy ……………………………. 1.3.2. Định nghĩa ……………………………………………….…

Trang

……i

……ii

… ..iii

.......iv

…..vii….

..ix

……1

……4

........4

……5

…....6

…... 6

…... 7

…...12

…...15

…...17

…...18

…...19

…...20

…...26

…...28

…...29

1.3.3. Phân loại bệnh tiêu chảy ……………………..…….………

1.3.4. Nguyên nhân bệnh tiêu chảy …………………….……........

1.3.5. Các biện pháp phòng chống bệnh tiêu chảy …..……..……..

1.4.Nhiễm khuẩn đường hô hấp cấp tính (ARI)………………….. 1.4.1. Dịch tễ học của ARI …………………………….…...……..

1.4.2. Nguyên nhân gây ARI ở trẻ em ……………….……….…...

1.4.3. Các yếu tố nguy cơ thường gặp gây ARI ở trẻ em…...……..

1.4.4. Các giải pháp phòng chống bệnh ARI ở trẻ em ……………

…...29

…...31

…...32

…...33

…...34

…...35

1.5. Các biện pháp dinh dưỡng trong phòng chống nhiễm khuẩn hô hấp và

tiêu chảy cấp ở trẻ em ………..……………………...

1.5.1. Nuôi con bằng sữa mẹ……………………………………....

1.5.2. Bổ sung Vitamin A……………………………………….… 1.5.3. Bổ sung Kẽm………………………………………….……. Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……

2.1. Một số nét cơ bản về địa bàn nghiên cứu……...……………… 2.2. Thiết kế nghiên cứu…………………..………………….…….. 2.2.1. Giai đoạn 1…………………………………………………… 2.2.2. Giai đoạn 2……………………………………………………

2.2.2.1. Địa điểm, đối tượng, cỡ mẫu…………………………......

2.2.2.2. Phương pháp chọn mẫu…………………………………..

2.2.2.3. Thời gian can thiệp……………………………….…….. ..

2.2.2.4. Cách tiến hành…………………………………………….

…...35

…...37

…...39

….. 42

…...42

….. 43

….. 44

….. 45

….. 46

2.2.2.5. Các số liệu và thời điểm thu thập số liệu trong quá trình can

thiệp………………………………………….……….

2.2.2.6. Nguồn gốc và thành phần sữa sử dụng cho nghiên cứu…..

2.2.3. Các phương pháp thu thập số liệu và tiêu chuẩn đánh giá 2.3. Xử lý và phân tích số liệu ........................................................... 2.4. Đạo đức nghiên cứu .................................................................... Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………........................

3.1. Thực trạng NCBSM, thực hành ăn bổ sung, tình hình nuôi dưỡng và bệnh tật của trẻ…………….………………………………….

…...50

….. 50

….. 54

….. 58

….. 60

….. 61

3.1.1. Một số thực hành NCBSM và ăn bổ sung …….......................

3.1.2. Tình hình mắc tiêu chảy, viêm đường hô hấp cấp ở trẻ và một số thực hành chăm sóc nuôi dưỡng trẻ ………………………

3.2. Một số đặc điểm chung của đối tượng trước can thiệp...………...

3.3. Tình trạng dinh dưỡng của trẻ trong 6 tháng can thiệp..................

3.4. Tình hình bệnh tật ở trẻ trong 6 tháng can thiệp…………………

….. 61

….. 64

….. 65

…...67

…...74

3.5. Sự thay đổi hệ vi khuẩn chí đường ruột của trẻ trong 6 tháng can

thiệp…………………………………………………………………...

Chương 4. BÀN LUẬN …………………………………………......

4.1. Thực trạng NCBSM, thực hành ăn bổ sung, tình hình nuôi dưỡng và bệnh tật của trẻ…………………………..……………………

4.2. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu trước can thiệp…......

4.3. Mức độ ảnh hưởng của sữa bổ sung prebiotic và synbiotic đến tình trạng dinh dưỡng của trẻ trong 6 tháng can thiệp……….….

4.3.1. Về cân nặng…………………………………………………

4.3.2. Về chiều dài nằm……………………………………….......

4.3.3. Về các chỉ số WAZ, HAZ và WHZ………………………...

4.4. Mức độ ảnh hưởng của sữa bổ sung prebiotic và synbiotic đến nhiễm khuẩn

…...80

…...90

…...93

….94

…..94

…. 95

…..96

tiêu hóa và hô hấp ở trẻ trong 6 tháng can

thiệp………………………………………………......

4.4.1. Tình hình mắc nhiễm khuẩn đường tiêu hóa………………..

4.4.2. Các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp………………………

4.5. Ảnh hưởng lên hệ vi khuẩn chí đường ruột……………………… KẾT LUẬN .......................................................................................... KHUYẾN NGHỊ .................................................................................. PHỤ LỤC

Tài liệu tham khảo

….100

….105

….108

….117

….119

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1.

Thời gian cho trẻ bú sau sinh	Trang 61
Bảng 3.2.	Thức ăn cho trẻ trước khi bú lần đầu	61
Bảng 3.3.	Thời điểm trẻ bắt đầu được cho ăn bổ sung	62
Bảng 3.4.	Lý do cho trẻ ăn thêm ngoài sữa mẹ	62
Bảng 3.5.	Thực phẩm được sử dụng cho trẻ ăn ngày hôm qua ngoài sữa mẹ	63
Bảng 3.6.	Người chăm sóc trẻ khi mẹ vắng nhà	64
Bảng 3.7. Bảng 3.8.	Cách thức cho bú khi trẻ bị bệnh Tỷ lệ trẻ mắc bệnh tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô hấp cấp trong hai tuần qua	64 64
Bảng 3.9. Bảng 3.10.	Một số đặc điểm chung của trẻ ở 4 nhóm nghiên cứu Một số đặc điểm chung của các bà mẹ ở 4 nhóm nghiên cứu	65 66
Bảng 3.11.	Hiệu quả trên cân nặng tại các thời điểm can thiệp	67
Bảng 3.12.	Hiệu quả trên chiều dài nằm tại các thời điểm can thiệp	69
Bảng 3.13.	Tình trạng dinh dưỡng của trẻ theo WAZ-Score tại các thời điểm nghiên cứu	70
Bảng 3.14.	Tình trạng dinh dưỡng của trẻ theo HAZ-Score tại các thời điểm nghiên cứu	72
Bảng 3.15.	Tình trạng dinh dưỡng của trẻ theo WHZ-Score tại các thời điểm
	nghiên cứu	72
Bảng 3.16.	Tỷ lệ mắc nhiễm khuẩn đường tiêu hóa trong 6 tháng can thiệp	74
Bảng 3.17.	Tình hình nhiễm khuẩn đường tiêu hoá trong 6 tháng can thiệp	75
Bảng 3.18.	Một số đặc điểm của phân trong 6 tháng can thiệp	76
Bảng 3.19.	Tỷ lệ mắc nhiễm khuẩn đường hô hấp ở trẻ trong 6 tháng can thiệp	77
Bảng 3.20.	Tình hình bệnh nhiễm khuẩn hô hấp cấp và điều trị bệnh sau 6	78